Οι νεκροί απ’ τις πυρκαγιές καθώς και η εκτεταμένη καταστροφή των δασών αποδεικνύουν ότι η χώρα έχει περιέλθει σε μια μεγάλη κρίση.

Το ερώτημα που απασχολεί αυξανόμενα την ελληνική κοινωνία τελευταία, αυτό το αμείλικτο «ποιός βάζει τις φωτιές», θα πρέπει για λόγους ευκολίας να αντικατασταθεί από το απλοποιητικό ερώτημα «ποιός έχει συμφέρον, ποιός κερδίζει απ’ τις πυρκαγιές», ώστε να δούμε ποιοί ευθύνονται για την τεράστια καταστροφή που υπέστη φέτος το καλοκαίρι η Πελοπόννησος και να έχουμε συνακόλουθα πρόχειρη μια ασφαλή «λίστα υπόπτων».

Κατά τη γνώμη μου οι ηθικοί αυτουργοί της πρόσφατης καταστροφής στην Ελλάδα είναι όσοι έχουν συμφέρον απ’ τη συντήρηση του σημερινού status quo και την επακόλουθη διαιώνιση της εκτεταμένης κρίσης, δηλαδή:

Α. Τα πολιτικά κόμματα που καταλαμβάνουν εναλλάξ την εξουσία καθώς και οι διάφοροι υποστηρικτές τους, τα δεκανίκια και οι συμπαραστάτες τους. Η νομή της εξουσίας στην χώρα μας, με τις γνωστές όψεις των πελατειακών σχέσεων, της διαφθοράς, της αναξιοκρατίας, του νεποτισμού, της παντελούς έλλειψης κριτηρίων καθώς και της αποφυγής κάθε ελέγχου απ’ τους πολίτες, έχει επιβάλλει εδώ και καιρό ένα νοσηρό κλίμα, το οποίο θα μπορούσε με μια λέξη να χαρακτηριστεί «κυνικό». Η Ελλάδα είναι μια χώρα του κυνισμού, μια κυνική κοινωνία και θα εξηγήσω παρακάτω τί εννοώ. Εδώ η φτώχεια δικαιολογείται, το έγκλημα (αν είναι και τιμής ακόμα καλύτερα) δικαιολογείται, η παραβιάση των νόμων δικαιολογείται, το ψέμα δικαιολογείται. Τα πάντα δικαιολογούνται προκειμένου να εξασφαλιστεί ανεμπόδιστα η άσκηση της εξουσίας απ’ τα κόμματα των δεινοσαύρων. Κι εκεί που όλα δικαιολογούνται, τίποτα δεν αιτιολογείται πραγματικά. Ποτέ στην Ελλάδα δεν αποδόθηκε ευθύνη σ’ ένα κόμμα εξουσίας μιας και «παντού, όπως υπάρχουν οι καλοί, υπάρχουν και οι κακοί». Λίγο πριν τις πρώορες εκλογές, βλέπουμε το σκιάχτρο της «ήττας του δικομματισμού» να αναβιώνει με ακόμα μεγαλύτερη ένταση. Είναι εκπληκτικό: η κυρίαρχη πολιτική στην Ελλάδα, εκείνη που επικαλείται τη δημοκρατία παντού, θεωρεί παθολογικό φαινόμενο μια πολυφωνική βουλή! Ο δικομματισμός τελικά ενισχύεται με το ιδεολόγημα που θέλει τα πράγματα παρ’ όλα αυτά να επανέρχονται στην τάξη.
Β. Η επιχειρηματική δραστηριότητα ενώ θα μπορούσε να περιορίζεται απ’ την πολιτική εξουσία, στην Ελλάδα αλωνίζει παντοιοτρόπως, υποβάλλοντας νομοσχέδια κι εκβιάζοντας ευνοϊκή μεταχείριση. Αν θέλεις να κάνεις μια τουριστική επένδυση στην χώρα, δεν έχεις παρά να συνάψεις σχέσεις με κάποιο πολιτικό κόμμα, ή με κάποιο φιλόδοξο πολιτικό, κι όλα σού επιτρέπονται, καθώς «ο τουρισμός είναι η βαριά μας βιομηχανία». Στο πεδίο αυτό, εντάσσονται κι όλες οι παράπλευρες επιχειρηματικές δραστηριότητες, απ’ τις πλέον σοβαρές που είναι τα ΜΜΕ, ως τους εμπόρους που θέλουν να έχουν πρόσοψη και πινακίδα στην καινούργια εθνική οδό. Όταν υπάρχει έξαρση εγκληματικότητας, σε χώρες με εκτεταμένη χρήση όπλων όπως οι ΗΠΑ, εκείνοι που τρίβουν τα χέρια τους δεν είναι μόνο οι κλειδαράδες, αλλά και οι έμποροι όπλων. Οι λεγόμενοι οικοπεδοφάγοι, είναι οι κερδοσκόποι που θα εκμεταλλευτούν το καμμένο δάσος, όπως είναι κι όλοι οι αυριανοί επαγγελματίες που θα συνεργαστούν μαζί τους. Στην Ελλάδα ο επιχειρηματίας (αλλά κι ο κάτοχος αυθαίρετης οικοδομής) πρέπει να χρωματιστεί έστω και προσωρινά με το χρώμα ενός κόμματος, κάτι που του εξασφαλίζει ένα μεγάλο περιθώριο ευελιξίας. Από ένα σημείο κι έπειτα, απόντος του ουσιαστικού ελέγχου καθώς και της διαφθοράς, όλα εξαρτώνται απ’ την κοινωνική ευαισθησία του επιχειρηματία, τη συγκυρία κ.λπ. Η συναλλαγή και η εμπορευματοποίηση στην χώρα μας είναι ο κανόνας.
Γ. Οι ταγοί μας. Είτε πρόκειται για την εκκλησία, για πανεπιστημιακούς, για τηλεστάρ, είτε για μεμονωμένους ρήτορες, τηλευαγγελιστές, καθηγητές αυτοβελτίωσης, new age γκουρού, συγγραφείς και καλλιτέχνες της αριστεράς ή της δεξιάς, είναι πάρα πολλοί εκείνοι που εκμεταλλεύονται την καταστροφή για ίδιον ή άλλο όφελος, για να διακινήσουν τα νοσηρά έργα της φαντασίας τους, τις συνωμοσιολογικές θεωρίες τους, τα εθνικοπατριωτικά τους διαγγέλματα, τα μεσσιανικά τους κυρήγματα. Είναι αρκετοί εκείνοι που μαζί με τα κυρίαρχα Μέσα, συμβάλλουν στη σύγχυση, χειραγωγούν το λαϊκό αίσθημα, συμμορφώνουν και διαμορφώνουν γνώμη, κατευθύνουν πράξεις, ελέγχουν και τελικά αποπροσανατολίζουν τον πληθυσμό. Αντί να καθιστούμε συλλήβδην υπεύθυνα τα δύο μεγάλα κόμματα εξουσίας για την έκπτωση του κράτους και τη μεγάλη κοινωνική κρίση που έχουν προκαλέσει, ακούμε για επίθεση τρομοκρατών, αρειανών και κομματαρχών. Αντί να ζητάμε ευθύνες από αυτούς που τις έχουν, μιλάμε για ανώτερες δυνάμεις, ασύμμετρες απειλές και θεϊκές παρεμβάσεις.

Στην κοινοβουλευτική δημοκρατία την ευθύνη για τις κοινωνικές ή όποιες άλλες μεγάλες κρίσεις την έχει η κυβέρνηση, καθώς και η αντιπολίτευση. Τα κόμματα αυτά επιλέγονται απ’ το λαό προκειμένου να προστατέψουν τα δημόσια αγαθά, να εξασφαλίσουν κοινωνική ειρήνη, δικαιοσύνη, και υγεία στους πολίτες. Κυβέρνηση, δήμοι, νομαρχίες, δημόσιες υπηρεσίες κι οργανισμοί: ιδού οι κύριοι υπεύθυνοι. Όποιος μιλά για τρομοκρατία ή για εμπρηστές θέλει απλά να αποπροσανατολίσει. Ακόμα κι αν η χώρα δέχεται κάποια μεγάλη επίθεση, η ευθύνη της προστασίας ανήκει στο κράτος, το οποίο φορολογεί τους πολίτες προκειμένου να τους διασφαλίζει ένα κατά το δυνατό υγιές περιβάλλον. Αν υποθέσουμε ότι έχουν συμφέρον οι γείτονές μας απ’ τις πυρκαγιές, τότε είμαστε πράγματι απροστάτευτοι απέναντί τους, καθώς πολύ εύκολα μπορούν να μας βλάψουν. Ωστόσο μη γελιόμαστε, δυνητικά θα μπορούσαν να έχουν συμφέρον απ’ τις καταστροφές οι πάντες. Αν μεταβληθούμε σε μια κοινωνία υπόπτων, αυτοί που κερδίζουν και πάλι είναι οι έχοντες την εξουσία και τη δύναμη να μας χειραγωγούν, οι ίδιοι δηλαδή που έχουν τις μεγάλες ευθύνες. Χωρίς βέβαια αυτό να αφαιρεί τις ευθύνες των πολιτών που συναινούν, των πολιτών που αρνούνται να παραδεχτούν ότι τελούν υπό σύγχυση κι ότι τελικά επιλέγουν το κόμμα που θα κάνει το μικρότερο κακό, το κόμμα που θα τους ικανοποιήσει ένα τουλάχιστον σοβαρό αίτημα.
Όταν κάθε κυβέρνηση προτιμά να διορίζει σε νευραλγικές θέσεις τους «δικούς της», παρά να στελεχώνει το δημόσιο τομέα με ικανούς ανθρώπους που θα ανταπεξέλθουν σε απαιτητικές καταστάσεις, κι έπειτα θα λογοδοτήσουν για τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους. Όταν τη μια εβδομάδα τα τηλεοπτικά κανάλια λένε «αυτοί που κάθισαν στα σπίτια τους τα έσωσαν», προτρέποντας έτσι άτυπα τον κόσμο να κάνει το ίδιο σε εντελώς διαφορετικές συνθήκες μερκές εβδομάδες μετά, με αποτέλεσμα 64 νεκρούς. Όταν καθετί διευθετείται κοντόφθαλμα και στη βάση προεκλογικών «δεσμεύσεων» που ξεχνιούνται αμέσως μετά. Όταν στο δημόσιο χώρο κυριαρχούν αξίες όπως το Μέσον και η αρχαιότητα, και στο δημόσιο λόγο κυριαρχούν εκφράσεις όπως «πού είναι το κράτος;». Όταν όλος ο δημόσιος διάλογος εξαντλείται στις κατηγορίες του ενός κόμματος για το άλλο. Όταν κανείς δε δίνει ουσιαστικά λόγο για τίποτα, είναι λογικό να καίγεται και η Πεντέλη και η Πελοπόννησος και η Εύβοια και τα πάντα. Οι φωτιές του φετινού, αλλά και του περσινού καλοκαιριού δείχνουν ευκρινώς ότι η κοινωνία μας έχει περιέλθει σε μια μεγάλη κρίση.

Όταν οι περισσότεροι θεσμοί φαίνεται να έχουν συμφέρον από μια τεράστια οικολογική και κοινωνική καταστροφή τότε η κρίση είναι γενικευμένη. Η χώρα μας έχει περιέλθει σε μια κατάσταση γενικευμένου κυνισμού, αφού πλέον οι πάντες έχουμε αναδειχθεί σε ειδήμονες «μετρητές του κακού». Στην προσωπική αλλά και στη συλλογική κλίμακα του κακού, υπάρχει το απόλυτο κι από εκεί και κάτω όλα τα μικρότερα, αλλά αποδεκτά κακά. Με τη μανιχαϊκή αυτή αντιμετώπιση των προβλημάτων αποενοχοποιείται ο μικροϊδιοκτήτης που δεν καίει τα ξερόκλαδα στην αυλή του, θεωρώντας ότι το κακό που κάνει είναι μικρότερο απ’ των εμπρηστών ή των οικοπεδοφάγων. Με τον τρόπο αυτό αποενοχοποιείται ο ψηφοφόρος που θα ξαναψηφίσει τους «ανίκανους να διαχειριστούν κρίσεις, να προστατέψουν τα δάση και το περιβάλλον» αλλά κι ο ίδιος ο πολιτευτής, που θα έχει το θάρρος να αξιώσει μια θέση στο κοινοβούλιο. Όμως οι ευθύνες, τόσο οι ατομικές όσο και οι συλλογικές δε μπορούν να είναι θέμα διαπραγμάτευσης. Όσο το σκηνικό παραμένει απαράλλαχτο, με τα δύο μεγάλα κόμματα να εναλλάσσονται στην εξουσία και να έχουν συνασπιστεί απέναντι στην ίδια την κοινωνία, τίποτα δε θα αλλάξει ουσιαστικά.

Όλα τα παραπάνω έχουν διαμορφώσει μια κουλτούρα κυνισμού στους πολίτες, οι οποίοι μεμονωμένα δρουν ως αυτόματα. Αυτόματα διαφθοράς, κυνισμού, κι ιδιοτέλειας. Στην Ελλάδα, εξαιτίας της στρεβλής ανάπτυξης, της άκριτης, κυνικής, κακοσχεδιασμένης, και σπασμωδικής, χωρίς παράδοση και σκέψη ανάπτυξης, έχουμε βρεθεί στο σημείο, να περπατάμε στα πεζοδρόμια και να φοβόμαστε, να οδηγούμε στους δρόμους και να τρέμουμε, να κάνουμε διακοπές σ’ ένα πευκόφυτο δάσος και να φοβόμαστε ότι κάποιος ανά πάσα στιγμή θα μας σκοτώσει. Η αλήθεια είναι ότι οι έλληνες πολίτες είναι κι αυτοί μέρη του προβλήματος. Ο φόβος όμως που έχει κουρνιάσει στις καρδιές όλων μας, δεν έχει να κάνει με κάποιο ορατό εχθρό. Όσο κι αν προσπαθούν κάποιοι να μας πείσουν ότι ο εχθρός είναι ορατός, κάτι σαν την Αλ Κάιντα για τις ΗΠΑ, δεν θα καταφέρουν να συσκοτίσουν το γεγονός ότι ο εχθρός της Ελλάδας είναι εσωτερικός, είναι οι ίδιες οι πολιτικές δυνάμεις της. Γι’ αυτό και η φετινή καταστροφή με τις χιλιάδες φωτιές, δεν είναι «εθνική συμφορά» όπως λένε τα ΜΜΕ, αλλά «πολιτική συμφορά». Οι φωτιές είναι η περίτρανη απόειξη ότι το ελληνικό παράδειγμα έχει αποτύχει οικτρά.

Όπως καταλαβαίνουμε, οι συνέπειες απ’τις φετινές πυρκαγιές θα είναι πολλές. Οι επερχόμενες εκλογές θα είναι πιθανότατα η αρχή μιας σειράς σοβαρών εξελίξεων. Είναι τραγικό ωστόσο το γεγονός ότι η πολύμορφη κρίση της ελληνικής κοινωνίας εκδηλώνεται σ’ όλο το μεγαλείο της στο φυσικό περιβάλλον. Και πως θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού το φυσικό περιβάλλον, τα δάση είναι ο πιο εύκολος στόχος, και μαζί ο πιο αποτελεσματικός. Τα 2,7 εκατομμύρια καμμένα στρέμματα στην Πελοπόννησο και οι 64 νεκροί δεν είναι απλοί αριθμοί. Είναι η απόδειξη ότι η κοινωνία βρίσκεται σε μια τρομερή κρίση. Σε μια κρίση που κάνει τη ζωή εδώ πραγματικά άθλο.

Στα 50 μέτρα απ’ το σημείο που γράφονται αυτές οι γραμμές, ακριβώς πίσω μου, βρίσκεται ένας καμμένος λόφος, ο οποίος καταστράφηκε μπροστά στα μάτια μου, πέρυσι τέτοιες ημέρες. Δυστυχώς σήμερα δε θα μπορέσω να δώσω το παρόν σε κάποια πλατεία για τη διαμαρτυρία. Από εδώ ωστόσο, απέναντι απ’ τον καμμένο λόφο, η σκέψη μου θα είναι με τον κόσμο που πενθεί για τα δάση, για το περιβάλλον, για το μέλλον μας.