Το περιβαλλοντικό ζήτημα είναι αναμφίβολα το μείζον πρόβλημα του πλανήτη, αλλά δε μπορεί να επισκιάσει μια σειρά παγκόσμιων παθογενειών που μαστίζουν τον Τρίτο κόσμο, τις αναπτυσσόμενες αλλά και τις αναπτυγμένες χώρες. Στο χθεσινό του άρθρο στην Καθημερινή (14/10/07) ο κ. Πάσχος Μανδραβέλης, υπό τον τίτλο «Το ευεργετικό πρόσωπο της παγκοσμιοποίησης», υποστηρίζει ότι ο κόσμος μας γίνεται καλύτερος, κάτι που πρέπει να παραδεχτούν ακόμα κι όσοι «γκρινιάζουν» για τον «επάρατο νεοφιλελευθερισμό».
Αφορμή για τα γραφόμενά του είναι η ετήσια έκθεση του ΟΗΕ «Η κατάσταση του μέλλοντος», η οποία πρόεβλεψε πρόσφατα ότι ο «δείκτης προόδου της ανθρωπότητας» θα συνεχίσει να είναι ανοδικός. Συνοπτικά, ο ΟΗΕ υιοθετεί την άποψη ότι κάποια ζητήματα στον πλανήτη βελτιώνονται, ενώ κάποια άλλα επιδεινώνονται. Στα θετικά περιλαμβάνεται η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, η μείωση της παιδικής θνησιμότητας και του αναλφαβητισμού, η Δικτύωση των πολιτών, η μείωση της φτώχειας, των πολέμων, των ανισοτήτηων μεταξύ των δύο φύλων (παρ’ όλο που αυτό αμφισβητείται στο ίδιο άρθρο), κι ο εκδημοκρατισμός ολοένα και περισσότερων χωρών, ενώ στα αρνητικά πρώτο είναι το περιβαλλοντικό με το φαινόμενο του θερμοκηπίου, μετά η διαφθορά, τα σκλαβοπάζαρα, και η ψηφιακή αποθήκευση.
Στο άρθρο περνά ως λεπτομέρεια το γεγονός ότι οι εισοδηματικές ανισότητες διατηρούνται παγκοσμίως στα ίδια επίπεδα («το 2% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 50% του παγκόσμιου πλούτου, ενώ το φτωχότερο 50% κατέχει μόνο το 1%»), όπως επίσης και το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι για το φαινόμενο του θερμοκηπίου ευθύνεται η ανθρώπινη δραστηριότητα και πιο συγκεριμένα ο τρέχων τρόπος ανάπτυξης.
Για το δείκτη της «προόδου της ανθρωπότητας» (SOFI) συνυπολογίζονται 29 άλλοι δείκτες. Η προβλεπόμενη σταθερή άνοδός του, μάς κάνει να αισιοδοξούμε για το μέλλον του πλανήτη, αφού φαίνεται ότι μέχρι και δέκα χρόνια από τώρα η πορεία του θα παραμένει ανοδική. Πόσο αξιόπιστος όμως μπορεί να είναι ένας τέτοιος δείκτης; Πώς μπορεί κανείς να εντάσσει το περιβάλλον ως μια ακόμα παράμετρο της «ανθρώπινης ευημερίας», και να το συνυπολογίζει ως παράγοντα για την επίτευξή της; Το περιβάλλον δεν είναι μια οικονομική πλατφόρμα, ένας «δείκτης», είναι κάτι πολύ περισσότερο, είναι η ίδια η προϋπόθεση της ζωής. Είναι προφανές νομίζω ότι αν αφήσουμε αχαλίνωτη την ανάπτυξη, πιθανότατα θα έρθουμε αντιμέτωποι με τα όρια του φυσικού περιβάλλοντος. Το περιβάλλον, ο κόσμος μας είτε το θέλουμε είτε όχι, έχει όρια.
Ο κ. Μανδραβέλης γράφει ότι «οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα (στον Τρίτο Κόσμο) αυξήθηκαν την περίοδο 2000-2004 περισσότερο από τις χειρότερες προβλέψεις των επιστημόνων, κάτι που τους κάνει να πιστεύουν ότι τα αέρια που συντελούν στη δημιουργία του θερμοκηπίου θα αυξηθούν κατά 25 – 90% μέχρι το 2030». Αυτή και μόνο η πρόταση κατά τη γνώμη μου θα μπορούσε να αμφισβητήσει το δείκτη περί «προόδου της ανθρωπότητας». Αν και μιλά μόνο για τον υπανάπτυκτο κι αναπτυσσόμενο κόσμο, η διαπίστωση αυτή δείχνει εύγλωττα το πρόβλημα: η ανάπτυξη και το δόγμα των ελεύθερων αγορών του νεοφιλελευθερισμού, οδηγεί σε ραγδαία επιδείνωση του περιβαλλοντικού προβλήματος. Τη στιγμή που επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, μιλώντας ακόμα και για ανάγκη μείωσης των εκπομπών κατά 90% μέχρι το 2030, έρχεται ο ίδιος ο ΟΗΕ και μάς λέει ότι όχι μόνο σ’ ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη δε μειώνονται, αλλά αυξάνονται με τη συμβολή πάντα του πρώτου κόσμου (μετετρέποντας την Κίνα σε μια απέραντη βιομηχανία παραγωγής ρύπων). Βέβαια ακόμα και στον αναπτυγμένο κόσμο η μείωση των εκπομπών ήταν η ελάχιστη δυνατή (1,4 στις ΗΠΑ και αμετάβλητες στην Ε.Ε.).
Για τον ΟΗΕ, ο κόσμος γίνεται καλύτερος. Για τα εκατομμύρια των κλιματικών προσφύγων που θα βλέπουμε να αυξάνονται, και για όλες τις απειλές που αντιμετωπίζει πλέον ορατά η ανθρωπότητα απ’ την κλιματική αλλαγή, ο δείκτης του δεν έχει να πει κάτι. Πιθανώς εκείνοι που χαιρετίζουν την αισιόδοξη έκθεσή του, θα έχουν να προτείνουν περαιτέρω υιοθέτηση των φιλελεύθερων πολιτικών ήτοι άνοιγμα των αγορών, απορύθμιση, ιδιωτικοποιήσεις, μείωση του κράτους και των δημόσιων παροχών. Το περιβάλλον για τους νεοφιλελεύθερους είναι μια λεπτομέρεια που θα αντιμετωπιστεί απ’ το αόρατο χέρι της αγοράς. Οι οικολόγοι κι όσοι «γκρινιάζουν», παίζουν το ρόλο της Κασσάνδρας για να πουλήσουν φόβο. Μην τους πιστεύετε, μάς λένε, η παγκοσμιοποίηση έχει ευεργετικό πρόσωπο. Ο κόσμος μας προοδεύει, μην ανησυχείτε. «Θα τα τακτοποιήσει όλα η αγορά».