Πόσες ιδιωτικές εταιρείες μπορούν να διατείνονται σήμερα ότι συνιστούν πρωτοπορία στον χώρο τους και μαζί ότι οδηγούν μια ολόκληρη παγκόσμια επανάσταση; Η Google είναι ίσως η μόνη εταιρεία του παρόντος, η οποία μπορεί πράγματι να κομπάζει πως το προϊόν της κατάφερε μέσα σε μια δεκαετία μόνο, ό,τι άλλες επιχειρήσεις προσπαθούσαν επίμονα επί δεκαετίες. Φυσικά δεν είναι καθόλου συμπτωματικό το γεγονός ότι η εταιρεία δραστηριοποιείται στο Διαδίκτυο, κι ότι η ιστορία της συνδέεται με μια εποχή που έχει καταγραφεί ως «φούσκα των dot.com». Συμβολικοί γονείς της ήταν απ’ τη μια οι μεγάλες προσδοκίες που γεννούσε το Διαδίκτυο τη δεκαετία του ’90 κι απ’ την άλλη η επιτάχυνση της φιλελευθεροποίησης της οικονομίας της αγοράς.
Όμως τί είναι στην ουσία η Google; Μια απλή μηχανή αναζήτησης, μια ακριβή μετοχή ή ένα ακόμα δείγμα της πολιτιστικής ηγεμονίας και του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά επιχειρούν να δώσουν με αντιδιαμετρικά αντίθετο τρόπο και οπτική γωνία, δύο βιβλία που εκδόθηκαν πρόσφατα στην αλλοδαπή. Στην «Ιστορία του Google» (εκδ. Κέδρος, μτφρ. Κατερίνα Χαλμούκου), οι συγγραφείς David Vise και Mark Malseed καταγράφουν τη βαθμιαία ανέλιξη δύο νεαρών αμερικανών απ’ την αφάνεια του πανεπιστημίου στην κορυφή της επιχειρηματικής ζωής των ΗΠΑ. Ο Λάρυ Πέητζ και ο Σεργκέι Μπριν, αναδεικνύονται ως δύο ήρωες που με όπλο το μυαλό και τις τεχνικές τους δεξιότητες πέτυχαν να δημιουργήσουν το υπερπροϊόν που όλοι γνωρίζουμε ως «μηχανή αναζήτησης Google».Οι δύο εφευρέτες μεγάλωσαν σε περιβάλλοντα εξαιρετικά γόνιμα για την έρευνα και την αναζήτηση, με γονείς καθηγητές πανεπιστημίου, συνεργάτες που πίστεψαν σ’ αυτούς κ.λπ. Το μότο τους «μην είσαι κακός» έγινε ένα είδος μάντρα μιας νέας εποχής στην επιχειρηματικότητα και τους εκτόξευσε σε μια απ’ τις μεγαλύτερες επιτυχίες στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Το Google προσφέρεται δωρεάν στους χρήστες, αλλά κερδίζει απ’ τις διαφημίσεις. Με κάθε κλικ σε διαφημίσεις η εταιρεία γίνεται λίγο πιο πλούσια.
«Το Google δέχεται διαφημίσεις κρασιών, ενώ απορρίπτει διαφημίσεις μπίρας και δυνατών οινοπνευματωδών.(…) Απορρίπτει κάθε είδους διαφήμισεις τσιγάρων και, κάνοντας μια επιπλέον πολιτική δήλωση, αρνείται κατηγορηματικά να αποδεχτεί διαφημίσεις όπλων. Αποκομίζει όμως κέρδη από την πώληση διαφημίσεων για συγκεκριμένες σφαίρες, για σιγαστήρες και άλλα εξαρτήματα που μπορούν να κάνουν τα όπλα ακόμα πιο θανατηφόρα, γεγονός που εντίκειται σε μια γραπτή δήλωση της εταιρείας όπου αναφέρεται ότι δεν αποδέχεται διαφημίσεις για πυρομαχικά».
Παρ’ όλα αυτά, η ιστορία που γράφουν οι Vise και Malseed προσπαθεί να αμβλύνει τις αρνητικές εντυπώσεις που έχουν αφήσει οι δύο επιχειρηματίες με αμφιλεγόμενες αποφάσεις τους. Το βιβλίο είναι μάλλον μια απολογία της εταιρείαςπαρά μια διεισδυτική κριτική της.Ακριβώς δηλαδή το αντίθετο από αυτό που επιχειρεί να κάνει με το βιβλίο της η Μπαρμπαρά Κασέν. Στο «Γκούγκλαρέ με. Η δεύτερη αποστολή της Αμερικής» η γαλλίδα συγγραφέας, διαβάζει το Google ως ένα κείμενο της μεταμοντέρνας εποχής. Η ανάγνωσή της επιστρατεύει φιλοσοφικές αναφορές και πολιτικές αναλύσεις προκειμένου να αποδομήσει ένα εταιρικό φαινόμενο χωρίς προηγούμενο. Οι θεωρητικές ακροβασίες της, μπορεί να δικαιολογούνται απ’ το φιλοσοφικό της υπόβαθρο, αλλά αποξενώνουν τον αναγνώστη απ’ το πραγματικό διακύβευμα του βιβλίου της, που είναι η οντολογική μελέτη του Google.
Η Κασέν ωστόσο καταφέρνει να θέσει τα «ενοχλητικά» ζητήματα με κάποια σχετική επάρκεια. Το ότι οι ιδρυτές της εταιρείας επικαλούνται διαρκώς μια ηθική στάση δε συμβαδίζει με την επιλογή τους να συμμορφωθούν με την κυβέρνηση της Κίνας, η οποία λογοκρίνει ανοιχτά το περιεχόμενο «επικίνδυνων» αναζητήσεων. Επίσης, η Κασέν αναλύει τη δημοκρατική και δήθεν ανοιχτή διάσταση της επιχείρησης, η οποία ταυτόχρονα κρατά επτασφράγιστο το μυστικό του PageRank, που είναι ο αλγόριθμος κι ουσιαστικά το μεγάλο μυστικό της εταιρείας.
Αλλά η πιο δυσοίωνη πλευρά της Google είναι η αυτοκρατορική, η ηγεμονική θέση που καταλαμβάνει –και η οποία περιλαμβάνεται στην αποστολικού τύπου ιδεολογία της- στην οργάνωση και αποθήκευση της πληροφορίας. Ουσιαστικά η Google αποθηκεύει στους σκληρούς της δίσκους την πληροφορία όλου του πλανήτη. Η Κασέν προειδοποιεί επισημαίνοντας τις παιδαριώδεις εξηγήσεις των νεαρών επιχειρηματιών που λένε ότι τα email της δικής τους υπηρεσίας (GMail) σκανάρονται από μηχανήματα για τον κίνδυνο της πορνογραφίας, κι ότι χρησιμοποιούνται ώστε να προωθηθεί διαφήμιση στους χρήστες που θέλουν να ανακαλύψουν νέα προϊόντα. Μήπως τελικά έχουμε να κάνουμε με μια αφελή όσο και επικίνδυνη εκδοχή του Πανοπτικού Μεγάλου Αδελφού;
Η Κασέν πιστεύει ότι η Google είναι ένας σύγχρονος σοφιστής. Πρόκειται για μια ακόμα αμερικανική όψη των πραγμάτων, με φιλοδοξίες υπέρμετρες (αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η επιχείρηση μεταξύ άλλων σχεδιάζει αρχεία ανθρώπινου γονιδιώματος) και ρευστό σύστημα αξιών. Η «δεύτερη αποστολή της Αμερικής» είναι να ενοποιήσει τον κόσμο με βάση τα δικά της, «μάλλον αντιδημοκρατικά» πρότυπα, κάνοντας ταυτόχρονα κάθε αντίρρηση να εκλαμβάνεται ως άρνηση του καινούργιου. «Η Google» γράφει η Κασέν, «είναι μια πρωταθλήτρια της πολιτιστικής δημοκρατίας, χωρίς πολιτισμό και χωρίς δημοκρατία. Διότι δεν ηγεμονεύει ούτε στον πολιτισμό (η πληροφορία δεν είναι παιδεία), ούτε στην πολιτική (η δημοκρατία των κλικ δεν είναι δημοκρατία)».
Η γνώση που αποκομίζει ο αναγνώστης διαβάζοντας τα δύο βιβλία είναι μεν συμπληρωματική, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις εντείνει τη σύγχυση και τις αντιφάσεις που απορρέουν απ’ την πορεία της εταιρείας. Η αμερικανική προσέγγιση, πιο «ιστορική» και λιγότερο στοχαστική, φιλοδοξεί να αναδείξει άλλη μια επιτυχία του αμερικανικού ονείρου, τη στιγμή που χιλιάδες διαδικτυακές προσπάθειες ναυαγούν αμέσως μετά την εμφάνισή τους. Στους αντίποδες, η γαλλική ανάλυση, πιο «αυθαίρετη» και λιγότερο πληροφοριακή, επιχειρεί να αποδομήσει ένα αμερικανικό μονοπώλιο που κυριαρχεί σ’ όλο τον πλανήτη. Αμφότεροι οι συγγραφείς δεν αποφεύγουν την παγίδα να ηρωποιήσουν ή να δαιμονοποιήσουν, κατά περίπτωση, μια ανώνυμη εταιρεία καθιστώντας την υπεύθυνη για εξελίξεις που αφορούν πολύ γενικότερα πεδία, όπως για παράδειγμα η Πολιτική.
Αν κάτι αποδεικνύεται πραγματικά χρήσιμο σε δοκίμια αυτού του είδους είναι η προσπάθεια αποτίμησης φαινομένων στα οποία φαίνεται πρακτικά να μην υπάρχει καμία μαζική αντίσταση. Μηχανή αναζήτησης στο Διαδίκτυο σήμερα σημαίνει Google. Η πλειοψηφία των χρηστών παγκοσμίως πλοηγείται στον Παγκόσμιο Ιστό ως αυτόματο, υιοθετώντας συμπεριφορές και συνήθειες απλά μιμούμενη τους άλλους. Καθετί στη διαδικτυακή επικράτεια είτε γίνεται επιδημία, είτε πεθαίνει αυτοστιγμή, και σαν αποτέλεσμα, οι πάντες καταλήγουν να επαναλαμβάνουν τις ίδιες κινήσεις καθημερινά. Το Google δεν είναι πιθανότατα ούτε η Ύβρις, αλλά ούτε και η Λύση του Μύθου. Οι ευθύνες των χρηστών είναι μεγάλες, όσο κι αν αποσιωπούνται, και μ’ αυτή την έννοια, κάθε βιβλίο που αφορά στις κολοσσιαίες επιχειρήσεις τεχνολογίας, είναι κι ένα χρονικό των σύγχρονων προβλημάτων καθώς και των πιο δημοφιλών πολιτισμικών τάσεων.
«Γνωρίζουμε ότι το 80% των αναζητήσεων σταματούν στην πρώτη σελίδα, και πολύ σπάνια συνεχίζονται μετά την τρίτη σελίδα» διαβάζουμε στην «Ιστορία του Google». «Αύριο, αυτό που δε θα βρίσκεται στο Διαδίκτυο κινδυνεύει να είναι αόρατο σε πλανητική κλίμακα» λέει ο Ζακ Σιράκ, «αλλά σήμερα αυτό που δεν εμφανίζεται στα πρώτα αποτελέσματα του Google σχεδόν δεν υπάρχει», επισημαίνει με κάποια ανησυχία η Κασέν. Η αναζήτηση πληροφοριών στη Διαδίκτυο είναι κομβικής σημασίας, διότι η ιεράρχιση της πληροφορίας δημιουργεί Γνώση και Γνώμη. Είναι βέβαιο ότι οι δύο φοιτητές του Στάνφορντ δε γνώριζαν ούτε κατά διάνοια σε τί φλέβα χρυσού χτυπούσαν όταν δημιουργούσαν το Google. Εφ’ όσον η πληροφορία είναι το μεγάλο κεφάλαιο της εποχής μας, ο κάτοχος όλης της δημοσιευμένης ύλης του Διαδικτύου, δε μπορεί παρά να είναι παντοδύναμος. Ας ανησυχήσουμε λοιπόν κι ας δούμε τα κλικ στον υπολογιστή με μεγαλύτερη σύνεση και ενδιαφέρον.
Βιβλία
The Search: How Google and Its Rivals Rewrote the Rules of Business and Transformed Our Culture, by John Battelle
Ένα απ’ τα πιο σημαντικά ίσως βιβλία που αφορούν γενικότερα στη διαδικτυακή αναζήτηση.
Google And The Mission To Map Meaning And Make Money, by Bart Milner
Μια πιο τεχνοκρατική προσέγγιση του φαινομένου Google.
Google’s PageRank and Beyond: The Science of Search Engine Rankings, by Amy N. Langville, Carl D. Meyer.
Αποτίμηση του τεχνικού κυρίως επιτεύγματος της δημοφιλούς μηχανής αναζήτησης.
Comment Google mangera le monde de Daniel Ichbiah.
Άλλη μια γαλλική και δυστοπική τοποθέτηση.
Quand Google défie l’Europe : Plaidoyer pour un sursaut de Jean-Noël Jeanneney.
Στο ίδιο μύκος κύματος, ένα ακόμα πιο κριτικό δοκίμιο.
Web
http://www.google.com/corporate/
Η εταιρική ιστοσελίδα της Google.
http://googleblog.blogspot.com/
Το επίσημο blog της επιχείρησης.
Μια ιστοσελίδα-παρατηρητήριο των δραστηριοτήτων της εταιρείας.
Κόμβος που εστιάζει στις μηχανές αναζήτησης.
http://en.wikipedia.org/wiki/Criticism_of_google
Το λήμμα «κριτική του Google» στην On–line εγκυκλοπαίδεια Wikipedia.
————————————————————————————–
*Το παραπάνω κείμενό μου δημοσιεύθηκε στο ένθετο του βιβλίου της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος στις 3 Φεβρουαρίου 2008, υπό τον τίτλο ««Κλικ» στο μύθο του Ίντερνετ».
Manolis Andriotakis 