Οι ακαδημαϊκές έρευνες σήμερα χρησιμεύουν κατά κύριο λόγο στις εταιρείες, στα παραδοσιακά Μέσα, και στα κόμματα ώστε να γνωρίζουν πώς θα χειραγωγήσουν τα τάργκετ γκρουπ τους, πώς θα διεισδύσουν σε αγορές, και πώς θα αυξήσουν τα κέρδη τους. Το πανεπιστήμιο είναι, αντίθετα με όσα λέγονται, αρκετά συνδεδεμένο με την αγορά. Ουσιαστικά όσοι απαντάμε σε έρευνες, είμαστε τα μελλοντικά «θύματα» εκείνων που αναλύουν τις απαντήσεις μας προς όφελός τους. Το ίδιο φυσικά συμβαίνει και ψωνίζοντας στο σούπερ μάρκετ. Οι έρευνες είναι τα εργαλεία που χρησιμοποιούν κατά το δοκούν οι διάφοροι ενδιαφερόμενοι προκειμένου να στοχεύσουν τα προϊόντα τους, να τα δοκιμάσουν κ.λπ. Οι ίδιοι λένε πώς οι έρευνες τους χρησιμεύουν ώστε να βελτιώσουν τα προϊόντα τους, να δουν τί θέλουν οι καταναλωτές, να επισημάνουν αστοχίες τους κ.λπ. Στην πραγματικότητα οι έρευνες είναι εργαλείο των δομών που τις χρηματοδοτούν και μ’ αυτή την έννοια, μόνο το πανεπιστήμιο θα μπορούσε να εγγυηθεί ότι στις έρευνες των επιστημόνων δεν εμπλέκεται η αγορά. Βεβαίως, όταν οι έρευνες είναι προσβάσιμες από όλους μπορούν να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης από αναπάντεχους ενδιαφερόμενους, απ’ τους πολίτες για παράδειγμα, γι’ αυτό και η ακαδημαϊκή κοινότητα διστάζει να ανοίξει τις εργασίες της στο ευρύ κοινό. Είμαι βέβαιος ότι τα αποτελέσματα κάποιων ερευνών είναι ΠΑΡΑ πολύ επικίνδυνα για να φτάσουν στα αυτιά και στα μάτια της λεγόμενης κοινής γνώμης, οπότε ας μένουν στα στενά όρια κοινοτήτων που αναλώνονται επί δεκαετίες στην ανάλυση των όρων, των μεθόδων κ.λπ.

Είμαι εξίσου βέβαιος ότι κάποιες απαντήσεις σε έρευνες θα μπορούσαν να είναι τόσο εκπληκτικές ή και τόσο αναμενώμενες που κανείς δεν τολμά να τις θέσει, γνωρίζοντας ότι δεν πρόκειται ποτέ να απασχολήσουν τα Μέσα. Παράδειγμα: ρωτήστε τον κόσμο αν ενοχλείται απ’ τις διαφημίσεις στο δημόσιο χώρο, αν ενοχλείται απ’ τις διαφημίσεις που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα προγράμματα, αν ενοχλείται απ’ τις διαφημιστικές πινακίδες στους δρόμους πάνω στις οποίες σκοτώνονται οδηγοί, αν ενοχλείται απ’ τα τηλεφωνήματα που του διαφημίζουν (ή ερευνούν) υπηρεσίες, αν ενοχλείται απ’ τις σπαμ διαφημίσεις στην ηλεκτρονική του αλληλογραφία, αν ενοχλείται απ’ τις διαφημίσεις που υποτιμούν τις γυναίκες, αν ενοχλείται απ’ τους δημοσιογράφους που αντί να ενημερώνουν το κοινό και να ελέγχουν τα προϊόντα εκείνοι προτιμούν να τα διαφημίζουν κ.λπ. Αυτή η έρευνα, που θα έβγαζε το συμπέρασμα ότι σε μεγάλο πιθανώς ποσοστό ο έλληνας απορρίπτει τη διαφήμιση, δε γίνεται ποτέ και από κανέναν. Κι όταν ακόμα γίνονται παρόμοιες έρευνες οι ερωτήσεις εστιάζουν αλλού, ή τα αποτελέσματά τους γίνονται γνωστά το πολύ σε κλαδικά έντυπα.

Τα γράφω όλα αυτά με αφορμή τη δημοσιοποίηση της έρευνας του Ζαφείρη Καραμπάση σχετικά με το προφίλ και τα κίνητρα του έλληνα μπλόγκερ, χωρίς καθόλου να επιθυμώ την υποβίβαση της εργασίας του. Ο Ζαφείρης μοιράστηκε πριν από λίγους μήνες μερικά απ’ τα ευρήματά του στο ντοκιμαντέρ μας, και τώρα είμαι πολύ χαρούμενος που ολοκλήρωσε επιτυχώς την εργασία του. Σε μια χώρα που όλα γίνονται στην τύχη και με μεγάλη καθυστέρηση, είναι ευχάριστο να βλέπεις νέους ανθρώπους να κάνουν έρευνες για θέματα που έχουν απασχολήσει ποικίλες ακαδημαϊκές έρευνες ανά τον κόσμο. Με αυτή την έννοια η έρευνα του Ζαφείρη Καραμπάση είναι από μόνη της κάτι θετικό και πολύ χρήσιμο. Ομολογώ ότι τα ευρήματα της έρευνας δεν εκπλήσσουν, αλλά δεν είναι εκεί το θέμα. Στην ουσία αυτό που αποκαλύπτεται περίτρανα στο δείγμα είναι ότι οι έλληνες μπλόγκερ συνιστούν μια μικρή πληθυσμιακή ομάδα νέων ανδρών, υψηλής μόρφωσης, κάποιας οικονομικής άνεσης που ζουν κυρίως στην πρωτεύουσα και τη Θεσσαλονίκη, οι οποίοι χρησιμοποιούν ψευδώνυμο προκειμένου να κάνουν το χόμπι τους, να εκφραστούν ή να επηρεάσουν τη δημόσια σφαίρα. Πολλά συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν απ’ την έρευνα, κι είναι επίσης βέβαιο ότι ήδη έχουν πιάσει δουλειά διάφορα επιτελεία για να αναλύσουν την έρευνα. Με μια πρώτη ανάγνωση θα έλεγα ότι βρισκόμαστε εφ’ ενός μπροστά στη διαμόρφωση διαδικτυακών ελίτ που επιχειρούν να κατευθύνουν τη χρήση των μπλογκ με τους δικούς τους όρους, κι αφ’ ετέρου μπροστά σ’ έναν όγκο ακατηγοριοποίητων μπλογκ που ψάχνει ακόμα το χαρακτήρα του μπλογκ. Το γενικό συμπέρασμα του Ζαφείρη περί «υπερτίμησης του δημόσιου ρόλου» και «υποτίμησης της αυτοέκφρασης» με βρίσκει σύμφωνο, και θέλω να το συζητήσω σε επόμενο ποστ.

Για να επανέλθω στην αρχική σκέψη μου: Θεωρώ ότι η δημοσίευση των ερευνών στο Διαδίκτυο είναι ένα ακόμα απ’ τα ουσιαστικά οφέλη της νέας τεχνολογίας. Αντί οι έρευνες αυτές να βρίσκονται στα συρτάρια μιας πολυεθνικής, ενός κόμματος ή στα πάνελ της τηλεόρασης με τις προκατασκευασμένες απόψεις, σήμερα γίνονται κτήμα όλων. Τώρα καθένας μπορεί να διαβάσει την έρευνα στο μπλογκ του Ζαφείρη και να βγάλει τα συμπεράσματά του. Το τί θα κάνει με αυτά τα συμπεράσματα είναι κάτι πολύ σημαντικό, που πρέπει σίγουρα να μας απασχολήσει. Βέβαια, τα εργαλεία ανάλυσης παραμένουν στα χέρια εκείνων που παρουσιάζουν τις έρευνες στο ευρύ κοινό, και φυσικά αναφέρομαι στα παραδοσιακά Μέσα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των σημερινών «Νέων». Την επομένη της δημοσιοποίησής της, η έρευνα του Ζαφείρη παρουσιάστηκε απ’ όλες τις μεγάλες αθηναϊκές εφημερίδες, και πολύ καλώς. Τα «Νέα» ωστόσο, έχοντας συγκεκριμένο κομματικό προσανατολισμό επέλεξαν να παρουσιάσουν ως τυπικό δείγμα της έρευνας δύο μπλόγκερ που ασπάζονται τις ίδιες κομματικές απόψεις (και τον ίδιο αρχηγό:) με εκείνα… Επειδή τυχαίνει να γνωρίζω και τα δύο πρόσωπα, και μου είναι συμπαθή μάλιστα, δεν υποστηρίζω ότι πρόκειται περί κάποιου είδους συνωμοσίας, κάθε άλλο. Τα «Νέα» αντιμετωπίζουν τα μπλογκ το ίδιο μονοσήμαντα όσο και χθες…

Και για να αστειευτώ λιγάκι, με βάση όλα τα παραπάνω προβλέπω σύντομα διαφήμιση στην τηλεόραση με ψευδώνυμο τριαντάρη που μπλογκάρει…