Τί συμβαίνει πίσω απ’ τις «κόκκινες κουρτίνες» της Κίνας; Πόσο πραγματική είναι η εικόνα που μάς παρουσιάζει ο «κινέζικος δράκος»; Θα φέρει ο καπιταλισμός τη δημοκρατία στην Κίνα; Τα τελευταία χρόνια, η Κίνα έχει αρχίσει αυξανόμενα να απασχολεί τη διεθνή βιβλιογραφία, τόσο για τις επιχειρηματικές ευκαιρίες που προσφέρει όσο και για τα τεράστια δημογραφικά και οικονομικά μεγέθη της. Οι περισσότερες αναλύσεις διεθνώς τονίζουν τις μεγάλες αλλαγές που επισυμβαίνουν στην Κίνα, καθώς είναι βέβαιο ότι οι αλλαγές αυτές θα επηρεάσουν ολόκληρο τον πλανήτη. Ωστόσο, είναι λίγες οι φωνές παγκοσμίως που στέκονται κριτικά απέναντι στο κινέζικο καθεστώς.

Απ’ την πρόσφατη βιβλιοπαραγωγή ξεχωρίζουν δύο δοκίμια, ένα γαλλικό («Le Grand Bluff Chinois», Thierry Wolton) κι ένα αμερικανικό («The China Fantasy», James Mann) τα οποία αποδομούν την ωραιοποιημένη εικόνα της Κίνας και εισχωρούν στα σημαντικά διακυβεύματα της ανέλιξής της σε παγκόσμια υπερδύναμη. Αμφότερα, επικρίνουν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας για την εντελώς αντιδημοκρατική του διακυβέρνηση, ενώ ταυτόχρονα αποδίδουν ευθύνες στις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις της Δύσης που εθελοτυφλούν, υπολογίζοντας μόνο τα οικονομικά οφέλη απ’ την εκμετάλλευση του φθηνού εργατικού δυναμικού της χώρας.

Η εικόνα που σκιαγραφείται από αμφότερους τους συγγραφείς είναι εξαιρετικά δυσάρεστη. Πολιτικοί κρατούμενοι, εκτελέσεις, φτώχεια, έλλειψη στοιχειωδών ελευθεριών, διαφθορά. Η Κίνα ζει έναν όχι μόνο εργασιακό αλλά και κοινωνικό εφιάλτη. Το Κόμμα είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του λαού, ο καθοδηγητής, ο τιμωρός. Παίζοντας χωρίς αντίπαλο, εγκαθιδρύει ένα καθεστώς απολυταρχικό εντός ενός δήθεν φιλελεύθερου συστήματος και παρεμβαίνει παντού, ακόμα και στην «ελεύθερη αγορά». Οι ανισότητες στο εσωτερικό της χώρας είναι τεράστιες, κι αν είχαμε στη διάθεσή μας τα πραγματικά νούμερα θα μιλούσαμε για αλλεπάλληλα ρεκόρ φτώχειας, ανεργίας και θανάτων από εξαθλίωση.

Ο Τιερύ Ουολτόν θεωρεί ότι η «μεγάλη κινέζικη μπλόφα» είναι το ίδιο το σύστημα διακυβέρνησής της. Το Πεκίνο ενώ άλλοτε μας πουλούσε «πολιτιστική επανάσταση» σήμερα μας πουλάει «καπιταλιστική επανάσταση». Οι κινέζοι επικεφαλής θέλουν να κάνουν το δυτικό κόσμο να πιστέψει ότι είναι πραγματικοί καπιταλιστές, ενώ δεν είναι, ότι είναι πραγματικοί φιλελεύθεροι ενώ δεν είναι, ότι είναι πραγματικοί ανθρωπιστές ενώ δεν είναι, και πάει λέγοντας. Η Κίνα μπλοφάρει διαρκώς κρύβοντας το πραγματικό της πρόσωπο, που είναι εκείνο ενός τρομαχτικά αυταρχικού κράτους.

Βεβαίως η χώρα δε διοικείται ούτε από κομμουνιστές. «Περισσότεροι «κόκκινοι», υπάρχουν στη Γαλλία παρά στην Κίνα» είπε κάποτε ο πρόεδρος μιας γαλλικής πολυεθνικής. Οι πραγματικοί προνομιούχοι της Κίνας είναι χίλιες οικογένειες και μια μικρή ελίτ που απολαμβάνει τα οφέλη της ανάπτυξης. Τα 69 εκατομμύρια των μελών του κόμματος, κυρίως εκείνα που ζουν στις αστικές περιοχές έχουν επίσης κάτι να περιμένουν. Στην Κίνα δεν υφίσταται μεσαία τάξη. Οι «ευέλικτοι» εργαζόμενοι που είναι υπεύθυνοι για τη μετατροπή της χώρας σε «ατελιέ της υφηλίου» ζουν κι εργάζονται κάτω από άθλιες συνθήκες. Το κόμμα απαγορεύει κάθε δημόσια εκδήλωση που μπορεί να διαψεύσει τη δύναμή του. Τα εργατικά συνδικάτα απαγορεύονται, η ελευθερία του Τύπου είναι ανύπαρκτη. Στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα στερούνται καθημερινά από εκατομμύρια ανθρώπους, ενώ τα ίδια τα οικονομικά στοιχεία και οι δείκτες που παρουσιάζει το καθεστώς είναι όλα νοθευμένα.

 

Στην «Κινέζικη Φαντασία» ο Τζέημς Μανν αναλύει τρία σενάρια για το το μέλλον της Κίνας. Το πρώτο, το «ανακουφιστικό» και κυρίαρχο σενάριο λέει ότι «όλα βαίνουν καλώς». Το δεύτερο σενάριο, λιγότερο δημοφιλές και πιθανό, θέλει την Κίνα να βρίσκεται στα πρόθυρα της οικονομικής και κοινωνικής κατάρρευσης, ενώ το τρίτο, που προβλέπει μια μεγάλη περίοδο στασιμότητας, είναι εντελώς εκτός ατζέντας. Ο Μανν θεωρεί ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι ΗΠΑ στηρίζουν το «ανακουφιστικό» σενάριο, γιατί αυτό εξυπηρετεί τα βραχυπρόθεσμα οικονομικά τους συμφέροντα. Η κυρίαρχη ιδεολογία των ΗΠΑ παραδέχεται ότι η Κίνα παρουσιάζει δημοκρατικό έλλειμμα, αλλά εκτιμά ότι νομοτελειακά η χώρα θα εκδημοκρατιστεί εξαιτίας της οικονομικής της φιλελευθεροποίησης. Αυτό υποστηρίζουν όλες οι τελευταίες κυβερνήσεις, αυτό υποστηρίζουν και οι επικεφαλής των εταιρειών: ο καπιταλισμός θα φέρει τελικά τη δημοκρατία στην Κίνα. Ο Μανν θεωρεί αυτό τον ισχυρισμό εντελώς αβάσιμο. «Πρόκειται περί φαντασίωσης», γράφει «το εμπόριο είναι εμπόριο, δεν είναι κάποιο μαγικό πολιτικό φίλτρο που θα φέρει δημοκρατία». Όσοι επικαλούνται τις κοινωνίες της Ταιβάν και της Βόρειας Κορέας που εκδημοκρατίστηκαν θα πρέπει να γνωρίζουν ότι εκείνες είχαν την πίεση και τη στρατιωτική στήριξη των αμερικανικών κυβερνήσεων. Ο «κόκκινος δράκος» εκτός απ’ το γεγονός ότι αποτελεί μια τεράστια χώρα (ο Μάο είχε πει χαρακτηριστικά ότι η πολιτική του κατάφερε να αλλάξει μόνο μια χούφτα περιοχών), δεν πρόκειται ποτέ να είναι τόσο εξαρτημένη στρατιωτικά απ’ τις ΗΠΑ όσο ήταν οι «ασιατικές τίγρεις».

Στις ΗΠΑ πάντως όσοι επικρίνουν την πολιτική της Κίνας και γενικά όσοι ανησυχούν για το μονοκομματικό της καθεστώς, περιθωριοποιούνται. Η θρησκεία στην Αμερική είναι: «συνεχίστε να κάνετε εμπόριο με την Κίνα και η δημοκρατία θα έρθει». Ο Μανν υποστηρίζει ότι το ιδεολόγημα αυτό έχει ενδυναμωθεί απ’ τη στάση των ίδιων των αμερικανών προέδρων απ’ τον Νίξον ως τον Τζόρτζ Μπους. Ο κίνδυνος που απορρέει απ’ τον μη εκδημοκρατισμό της Κίνας, δηλαδή από την επικράτηση του τρίτου «αδιανόητου» σεναρίου, δεν είναι η Κίνα ως στρατιωτική απειλή προς τις ΗΠΑ. Το πιο σημαντικό για τον Μανν, είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι, τα 1,3 δις. πολιτών που δικαιούνται ένα πολιτικό παρόν και μέλλον εφάμιλλο μ’ εκείνο του υπόλοιπου κόσμου. Επίσης, μια πραγματική απειλή πηγάζει απ’ τη στήριξη της Κίνας σε άλλα αυταρχικά καθεστώτα, απ’ τη Βιρμανία ως τη Ζιμπάμπουε. Όταν ο «κινέζικη δημοκρατία» γίνεται παράδειγμα οικονομικής προόδου, κι αποσιωπείται η αυταρχική διοίκησή της, υπάρχει κίνδυνος να βρισκόμαστε όλο και πιο συχνά μπροστά σε επίδοξους μιμητές της επιτυχίας της.

Ο Ουολτόν παρουσιάζει την χώρα σαν έναν σύγχρονο εφιάλτη. Το αδιανόητο συμβαίνει δίπλα μας, και οι πάντες προτιμούν να το αγνοούν, εστιάζοντας στο «οικονομικό θαύμα», το οποίο μόνο θαύμα δεν είναι. Γιατί αν βρεθεί πιο ελκυστικό μέρος, με φθηνότερο εργατικό δυναμικό, οι βιομηχανίες θα φύγουν. Η Κίνα θα μείνει με την ευημερία των ελαχίστων, ενώ οι πολλοί θα έχουν παραμείνει φτωχοί. «Μπορεί σήμερα οι Κινέζοι να ντύνονται μοντέρνα» γράφει ο Μάνν, «αλλά δε μπορούν να πουν ελεύθερα τη γνώμη τους». Η εικόνα που σχηματίζουν οι δυτικοί τουρίστες μιλώντας με τους ταξιτζήδες δεν είναι η αληθινή. Πίσω απ’ τις «κόκκινες κουρτίνες» κρύβεται μια σκληρή μονοκομματική απολυταρχία. «Ακόμα κι αν μπορούσαν να διαβάσουν ό,τι θέλουν οι πολίτες στο Διαδίκτυο» γράφει ο Μανν, «τί θα την έκαναν αυτή την ελευθερία, τη στιγμή που δε μπορούν να ψηφίσουν ένα εναλλακτικό κόμμα;»

Ο Ουολτόν κλείνει το βιβλίο του μ’ έναν συναγερμό: όσο κλείνουμε τα μάτια απέναντι σ’ αυτό τον ολοκληρωτισμό, τόσο πιο επικίνδυνος θα γίνεται για την ισορροπία της ίδιας της χώρας καθώς και του πλανήτη. Ο εκδημοκρατισμός της Κίνας για το συγγραφέα πρέπει να είναι υπόθεση όλων μας. Οι δυτικές κυβερνήσεις, οι πολίτες καθώς και οι πολυεθνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται εκεί, εκμεταλλευόμενες τις ιδιαίτερες συνθήκες που προσφέρει το Κόμμα στις επενδύσεις τους, οφείλουν να αναλάβουν επειγόντως τις ευθύνες τους.

Αποσπάσματα

«Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας δε θέλει να ακούγεται τίποτα για τους θανάτους στα ανθρακωρυχεία. Ένας μεγάλος αριθμός δυστυχημάτων έχει κρυφτεί απ’ την κοινή γνώμη. Πολλές περιοχές είναι απαγορευμένες στους δημοσιογράφους. Μια εφημερίδα όμως, στην επαρχία του Χεμπέι, αποκάλυψε την ύπαρξη ενός δικτύου επαγγελματιών που ειδικεύονταν στη «διαχείρηση κρίσεων»: μυστικές ταφές εργατών, εξαγορά των οικογενειών τους για εξασφάλιση της σιωπής τους. Με οδηγία απ’ τις Αρχές, τα Μέσα σιωπούν. «Καλύτερα να παντρευτείς ένα σκύλο παρά έναν ανθρακωρύχο» λέει μια λαϊκή παροιμία». (σελ. 127) Le grand bluff Chinois,Thierry Wolton.

«Στις 10 Ιουλίου 2007 η Κίνα εκτέλεσε τον Zheng Xiaoyu, τον πρώην επικεφαλής του υπουργείου Υγείας της χώρας. Καταδικάστηκε σε θάνατο απ’ το ανώτατο δικαστήριο, αφού αποκαλύφθηκε πως ο Xiaoyu δέχτηκε πάνω από 800.000 $ σε δωροδοκίες από φαρμακευτικές εταιρείες, προκειμένου να εγκρίνει ψευδοφάρμακα. Αναφέρεται ότι τουλάχιστον δέκα άτομα έχασαν τη ζωή τους στην Κίνα εξαιτίας ενός απ’ αυτά τα φάρμακα, ενός ψευδοαντιβιοτικού». (σελ.116) The China Fantasy, James Mann.

«Τα κλισέ των Μέσων που αφορούν στη σύγχρονη Κίνα, έχουν και μια άλλη λειτουργία, εκτός απ’ την ενδυνάμωση του οικείου. Δημιουργούν μια εξωτική εικόνα για τη χώρα, κάνοντάς τη να μοιάζει παράξενη, απόμακρη, και δύσκολη να κατανοηθεί. Αυτό που υπονοείται σ’ αυτές τις απεικονήσεις είναι ότι η Κίνα διαφέρει θεμελιωδώς απ’ τον υπόλοιπο κόσμο, ότι ένας επισκέπτης θα πρέπει να αμφισβητήσει τις συνήθεις κρίσεις του, κι ότι οι αντιδράσεις που θα προκαλούσε μια κατάσταση οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, εδώ δεν έχουν καμία θέση. (Ένα βήμα παραπέρα απ’ αυτές τις αμφισβητούμενες προτάσεις, είναι κι ο μύθος ότι οι απλοί κινέζοι δε νοιάζονται καθόλου για τη διακυβέρνηση της χώρας τους, ακόμα κι αν κάτι τέτοιο το θέλουν όλοι οι άνθρωποι οπουδήποτε αλλού στον κόσμο)». (σελ. 91) The China Fantasy, James Mann.

Info

Όταν η Κίνα αλλάζει τον κόσμο, Erik Izraelewics, εκδ. Κασταλία
Μια απόπειρα καταγραφής των προκλήσεων της κινέζικης «επέλασης».

Κίνα Α.Ε., Ted Fishman, Κλειδάριθμος
Το οικονομικό θαύμα της Κίνας, με ωραία χρώματα.

http://www.china.org.cn/
Επίσημη ενημέρωση για τα κινέζικα πράγματα.

http://www.chinalaborwatch.org/
Παρατηρητήριο των εργασιακών συνθηκών στην Κίνα.

——————————————————————————————–

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής, στις 23 Μαρτίου 2008, υπό τον τίτλο «Μια υπερδύναμη με στολή παραλλαγής».