Αποενοχοποιημένοι πειρατές, εξοργισμένες βιομηχανίες, αμήχανες κυβερνήσεις και ζαλισμένοι δημιουργοί μπροστά στη νέα εποχή διακίνησης του μουσικού προϊόντος.

Στις 10 Οκτώβρη 2007 το δημοφιλές ροκ συγκρότημα Radiohead έθεσε σε κυκλοφορία το νέο του άλμπουμ In Rainbows αποκλειστικά μέσω Διαδικτύου. Βεβαίως, ο όρος άλμπουμ είναι ήδη παρωχημένος αφού πια το περιτύλυγμα αποϋλοποιείται και η μουσική τοφοδοτείται κατευθείαν σε σκληρούς δίσκους. Οι Radiohead δεν έκαναν κάτι καινούργιο. Η κίνησή τους επαναλαμβάνεται καθημερινά στο MySpace και σ’ εκατοντάδες άλλες ιστοσελίδες από χιλιάδες ερασιτέχνες και μη μουσικούς που «ανεβάζουν» (upload) δωρεάν τη μουσική τους ώστε να την «κατεβάσουν» (download) κάποια στιγμή οι τυχόν ενδιαφερόμενοι χρήστες. Βέβαια, το βρετανικό συγκρότημα προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, αφήνοντας στη διακριτική ευχέρεια των ίδιων των χρηστών το αντίτιμο που θα κατέβαλλαν για να αποκτήσουν τη μουσική τους.

Πολλοί έσπευσαν να χαιρετήσουν την καινοτομία τους ως ενδεικτική των δυνατοτήτων που κομίζει το Διαδίκτυο, ενώ άλλοι γιόρτασαν μια συμβολική νίκη των δημιουργών απέναντι στο ηγεμονικό καθεστώς των εταιρειών της «βαριάς» μουσικής βιομηχανίας. Οι πιο σκεπτικοί χαρακτήρισαν το εγχείρημα «ενδιαφέρον πείραμα» και οι πιο κυνικοί μίλησαν για ένα ακόμα πολύ επιτυχημένο «μαρκετινίστικο τρυκ». Όμως ποιά είναι τα ουσιαστικά διακυβεύματα της διακίνησης της μουσικής στο Διαδίκτυο;

Ελεύθερη διακίνηση ή προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων;

Στα μεγάλα διλήμματα που τίθενται τα τελευταία χρόνια όλο και πιο έντονα σχετικά με τη μουσική στο Διαδίκτυο συναντώνται οι ελευθερίες των πολιτών / καταναλωτών, τα δικαιώματα των δημιουργών, και τα κέρδη των βιομηχανιών. Τα προβλήματα ξεκίνησαν τo 1999 με το Napster, μια διαδικτυακή εφαρμογή του τύπου P2P (peer to peer), με την οποία μπορούσαν οι χρήστες να ανταλλάσσουν μεταξύ τους μουσικά αρχεία. Μπορεί το Napster να έκλεισε 2 χρόνια μετά, αλλά στη θέση του ξεφύτρωσαν άλλοι ιστοχώροι, που κάνουν ως σήμερα την ίδια δουλειά. Οι βιομηχανίες που βλέπουν σ’ αυτή την ιστορία διαφυγόντα κέρδη, ονομάζουν την πρακτική αυτή ηλεκτρονική πειρατεία. Και δεν έχουν άδικο, αφού το ίδιο πιστεύουν και οι ίδιοι οι δημιουργοί, που χάνουν επίσης τα μερίδια των δικαιωμάτων τους. Απ’ την άλλη οι συνειδητοποιημένοι «πειρατές» υποστηρίζουν ότι ο ιστός πρέπει να παραμείνει ένα ελεύθερο πεδίο διακίνησης, κι ότι η βιομηχανία υπερκοστολογεί τα προϊόντα. Σήμερα υπολογίζεται ότι διεθνώς ανταλλάσσονται περίπου 2,8 δις. τραγούδια, το μήνα, κυρίως από απλούς χρήστες του Διαδικτύου. Είναι όμως η δωρεάν διάθεση κάτι θεμιτό;

Δωρεάν ή επί πληρωμή;

Η παράκαμψη της βιομηχανίας και η απευθείας πώληση στο κοινό είναι το ουσιαστικό πείραμα όχι μόνο των Radiohead, αλλά και συνολικά του Διαδικτύου σε σχέση με τα πνευματικά προϊόντα. Άλλα συγκροτήματα, όπως οι Nine Inch Nails, έχουν διακόψει κάθε σχέση με τις εταιρείες και διακινούν μόνα τους τη μουσική τους αποκλειστικά στο Διαδίκτυο. Μια ιδιωτική εταιρεία μετρήσεων του Διαδικτύου έδωσε στη δημοσιότητα κάποια –αμφισβητήσιμα- στοιχεία σύμφωνα με τα οποία το 65% όσων κατέβασαν το In Rainbows δεν πλήρωσε τίποτα, το έκανε δηλαδή από πειρατικές σελίδες, ενώ ο μέσος όρος εκείνων που κατέβαλλαν τον οβολόν τους ήταν 3 λίρες. Αναλυτές που εμπιστεύτηκαν τα στοιχεία της εν λόγω μέτρησης υπολόγισαν ότι το συγκρότημα κέρδισε ακριβώς το ποσό (κατά μονάδα) που θα κέρδιζε αν κυκλοφορούσε τη δουλειά της μέσω εταιρείας. Την ίδια στιγμή υπάρχουν διαδικτυακοί τόποι που πωλούν μουσική με το κομμάτι ή το άλμπουμ, σε τιμές αρκετά χαμηλότερες από εκείνες των cd.

Δημιουργοί, κοινό και βιομηχανίες

Φαίνεται ότι παρ’ όλη την κουλτούρα του δωρεάν που κυριαρχεί στο Διαδίκτυο, υπάρχει κι ένα ποσοστό ατόμων που είναι πρόθυμο να πληρώσει απευθείας τους δημιουργούς. Υπό μια έννοια οι Radiohead με τη στάση τους έβαλαν στην ατζέντα το πραγματικό πρόβλημα που θέτει η δωρεάν διάθεση μουσικής στο Διαδίκτυο, υποχρεώνοντας τους πάντες να πάρουν θέση στο απλό ερώτημα: «πρέπει να πληρώνεται η δημιουργός καθώς και όσοι συμμετέχουν στην παραγωγή του έργου του;» Μολονότι η απάντηση είναι αυτονόητη, οι βιομηχανίες καθώς και άλλα συμφέροντα αντιδρούν. Μια μεγάλη – αλλά πιθανότατα πύρρειος – νίκη προς όφελός τους, επιτεύχθηκε στη Γαλλία, όπου στις 23 Νοέμβρη 2007 υπογράφηκε ένα μνημόνιο μεταξύ παρόχων, εταιρειών και κράτους, το οποίο τιμωρεί τους συμμετέχοντες στην παράνομη διακίνηση αρχείων με διακοπή της σύνδεσης τους στο Διαδίκτυο.

Όσο περνά ο καιρός τα πράγματα πολώνονται. Οι χρήστες καλούνται να συμμορφωθούν με το δικαίωμα των δημιουργών να κερδίζουν απ’ το έργο τους, οι δημιουργοί καλούνται να βρουν τρόπους να ικανοποιήσουν τόσο το κοινό όσο και τις εταιρείες που προωθούν τη δουλειά τους, και οι βιομηχανίες καλούνται να ακούσουν την κοινωνία και να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της. Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν είναι εύκολο. Το Διαδίκτυο ανακατανέμει την ισχύ και γι’ αυτό παρατηρούνται εντάσεις. Τα μοντέλα του μέλλοντος ωστόσο, θα πρέπει να εξυπηρετούν τόσο τις ανάγκες του κοινού όσο και των δημιουργών. Οι βιομηχανίες πρέπει πιθανώς να επαναπροσδιορίσουν το ρόλο τους. Αλλά κι εμείς όλοι να ξανασκεφτούμε τις ρίζες των προβλημάτων. Γιατί το να σφυρίζουμε αδιάφορα, γεμίζοντας τα ψηφιακά μας γκάτζετ με χιλιάδες τραγούδια που δε θα ακούσουμε ποτέ μάλλον δεν είναι η λύση. Έτσι κι αλλιώς, οι λέξεις διακίνηση, χρήστης, έμπορος φέρνουν στο μυαλό άλλες παραστάσεις.

————————————————————————————–

*Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Highlights (τεύχος 32, Ιαν.-Φεβρ. 2008).