Τον τελευταίο καιρό παρακολουθώντας τηλεοπτικές διαφημίσεις και ξεφυλλίζοντας διάφορα περιοδικά κι εφημερίδες έχεις την εντύπωση ότι στην Ελλάδα έχει συμβεί μια μεγάλη οικολογική επανάσταση. Δεκάδες διαφημίσεις προκρίνουν τα οικολογικά στοιχεία των προϊόντων, τις μειωμένες εκπομπές βλαβερών αερίων, τα «πράσινα» χαρακτηριστικά. Ακόμα κι όταν τα προϊόντα είναι καταφανώς επιβλαβή για το περιβάλλον, αρκεί το «πρασίνισμα» (greenwashing) μιας σελίδας περιοδικού, ή μερικές εικόνες φύσης στην οθόνη, για να βαφτιστούν οι επιχειρήσεις υπεύθυνες σε σχέση με το περιβάλλον.

Την ώρα που στη Μεγάλη Βρετανία εγκαλούνται διαφημίσεις για παραπλανητική χρήση των «οικολογικών» όρων κάποιων προϊόντων, στη χώρα μας παρατηρείται μια εντελώς ανεύθυνη, πρόχειρη και υποκριτική επίκληση της περιβαλλοντικής ευαισθησίας των καταναλωτών απ’ τη μεριά της διαφήμισης. Κι αυτό γιατί στην Ελλάδα κανείς δεν ελέγχει αποτελεσματικά τη διαφήμιση. Η λεγόμενη αυτορύθμιση δε λειτουργεί, διότι κατά κύριο λόγο στη χώρα η αγορά λειτουργεί ανορθολογικά, στη βάση συμμαχιών και ισορροπιών που δεοντολογικά είναι ασυμβίβαστες. Το αγγελιόσημο φερ’ ειπείν είναι ένας φόρος που πληρώνει ο διαφημιζόμενος, και πηγαίνει στα ταμεία των δημοσιογράφων. Όσο περισσότερη διαφήμιση υπάρχει δηλαδή στα Μέσα, τόσο πιο «ευγενή» γίνονται τα ταμεία των δημοσιογράφων. Όσο πιο πολύ εξαρτούνται τα Μέσα και οι δημοσιογράφοι απ’ τη διαφήμιση τόσο πιο αδιάφοροι γίνονται για το περιεχόμενό της.

Αναφέρω το παράδειγμα του αγγελιόσημου, με αφορμή τη μόδα της «πράσινης διαφήμισης», γιατί σήμερα κανείς δεν ελέγχει ουσιαστικά το περιεχόμενο της διαφήμισης, εκτός απ’ τους ίδιους τους διαφημιστές. Το κράτος έχει αποχωρήσει απ’ τον έλεγχο της διαφήμισης, και δρα σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις, ενώ τα ίδια τα Μέσα, ως «συνένοχα» των διαφημιζόμενων και των διαφημιστών, φροντίζουν να αποτελούν ευρύχωρες κι έξυπνες πλατφόρμες για τη διαφήμιση. Με αυτή την έννοια θα περίμενε κάποιος τουλάχιστον κάποιοι πιο ευαίσθητοι δημοσιογράφοι ή και οι διευθυντές «περιβαλλοντικά υπεύθυνων» Μέσων να απέκρουαν τις διαφημίσεις που εκμεταλλεύονται την οικολογία και το φόβο της κλιματικής αλλαγής προκειμένου να πουλήσουν μερικά προϊόντα ακόμα.

Τελευταίο και προκλητικό δείγμα αυτής της τάσης είναι η διαφήμιση γνωστής εταιρείας εμφιαλωμένων νερών, που μας γνωστοποιεί από τηλεοράσεως καθώς και εντύπως ότι «Είναι τόσο εύκολο να είσαι πράσινος». Βέβαια η εν λόγω διαφήμιση φροντίζει να αναφέρει το συγκεκριμένο σλόγκαν στα αγγλικά («It’s so easy being green») σαν υπότιτλο που θα προσέξουν μόνο οι παρατηρητικοί. Επιπλέον η λέξη GREEN (πράσινο) ξεχωρίζει με τα κεφαλαία και το γρασίδι που φυρτώνει ανάμεσα στα γράμματά της. Τόσο η καταχώρηση όσο και το τηλεοπτικό σποτ έχουν επενδυθεί με έντονα πράσινα χρώματα, ενώ το κυρίαρχο μήνυμα είναι απλό: «Το έφτιαξα εγώ…» λέει η διαφήμιση, δείχνοντας ένα φυτό, «… απλά φυτεύοντας μια γλάστρα στο μπαλκόνι μου!».

Η αφέλεια μπορεί να είναι υπό περιπτώσεις και εγκληματική. Αλλά εδώ, η επιχείρηση που εμπορεύεται το εμφιαλωμένο νερό θα πρέπει να μας ενημερώσει πόσο οικολογική είναι η ίδια, αν ανακυκλώνει, αν πληρώνει κανονικά τους υπαλλήλους της, πώς διαχειρίζεται τα απόβλητά της, πόσο ενεργοβόρα είναι τα εργοστάσια, τα οχήματα που χρησιμοποιεί κ.λπ. Αντί να μάς λέει ότι θα σώσουμε τον πλανήτη τοποθετώντας μια γλάστρα στα μπαλκόνια μας, ας κάνει κάτι πιο ουσιαστικό: ας μας δείξει με διαφάνεια πόσο βοηθά εκείνη για τη σωτηρία του πλανήτη. Ας μας δείξει τα εργοστάσιά της, ας μας δείξει πόσο καταρτισμένοι είναι οι υπάλληλοί της και κυρίως πόσο οικολογικά είναι τα δικά της προϊόντα. Τα πλαστικά μπουκάλια της εν λόγω εταιρείας, πόσο οικολογικά είναι; Τί κάνει η εταιρεία για να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, εκτός απ’ το να πληρώνει καταχωρίσεις στα Μέσα;

Η αλήθεια είναι ότι η εν λόγω επιχείρηση, καθώς και κάθε επιχείρηση που καταφεύγει στην απέλπιδα λύση της αποπροσανατολιστικής διαφήμισης, γνωρίζει ότι δεν είναι καθόλου «εύκολο να είσαι πράσινος». Προτρέπουν τον καθένα μας να φυτέψει μια γλάστρα για να θάψουν τις δικές τους ευθύνες που είναι πολλές και σημαντικές. Δεν είναι εύκολο να είσαι πράσινος, γιατί το να είσαι «πράσινος» σημαίνει κόστος, άρνηση προνομίων, αίσθηση ευθύνηες απέναντι στους άλλους, στο περιβάλλον, στον εαυτό, όπως επίσης, περίσκέψη και επαναπροσδιορισμός των συνηθειών μας. Οι επιχειρήσεις που διαφημίζονται με αυτό τον αποπροσανατολιστικό τρόπο, μάς δείχνουν καθαρά ότι δε θέλουν να αποτελέσουν πρωτοπορία. Γνωρίζουν τα πάντα για τους καταναλωτές, το επίπεδο της νοημοσύνης τους, τις συναισθηματικές τους αδυναμίες, τα ηθικά τους κολλήματα, και τους συμπεριφέρονται ανάλογα. Σαν να μιλούν σε ηλιθίους. Αποενοχοποιηθείτε τώρα, μάς λένε καθησυχαστικά, πιστέψτε ότι αρκεί να φυτέψετε μια γλάστρα στο μπαλκόνι σας κι αφήστε εμάς να κάνουμε ανενόχλητοι τη δουλειά μας, όσο ρυπογόνα κι αν είναι!