Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες να προσδεθεί στο άρμα της τεχνολογίας ως καταναλώτρια χώρα, καθώς η χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή και η πλοήγηση στο Διαδίκτυο για τους έλληνες δεν είναι καθόλου δεδομένη, όπως είναι φερ’ ειπείν για τους Ολλανδούς ή για τους Γάλλους. Μολονότι το ψηφιακό χάσμα είναι υπαρκτό σε ολόκληρη την Ευρώπη, στην Ελλάδα παρατηρείται μια αξιοσημείωτη καθυστέρηση υιοθέτησης των νέων τεχνολογιών. Οι λόγοι είναι πολλοί και συνδέονται με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν εδώ για το επιχειρείν, αλλά κατά τη γνώμη μου δε βρίσκεται εκεί το ενδιαφέρον. Αργά ή γρήγορα, η νέα αγορά της τεχνολογίας με κάθε δυνατό τρόπο θα εμπλέξει τους πάντες. Είναι μόνο θέμα χρόνου το πότε θα φτάσουμε σε υψηλότερα ποσοτικά επίπεδα κατανάλωσης της τεχνολογίας. Όμως αυτό που δεν είναι καθόλου βέβαιο αφορά στην ποιοτήτα της χρήσης αυτών των τεχνολογιών.

«Κάθε σπίτι κι ένα λάπτοπ», ακούμε σε μια καινούργια διαφήμιση. Οι περισσότεροι από εμάς χαίρονται με μια τέτοια πληροφορία. Είναι θετικό κάθε σπίτι να έχει στη διάθεσή του ένα εργαλείο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας που το διασυνδέει δυνητικά με όλο τον κόσμο, και μπορεί επιπλέον να βοηθήσει στην ατομική έκφραση, στη δημιουργία, στην επικοινωνία κ.λπ. Οι τεχνολογικές βιομηχανίες σε λίγο θα εκμεταλλευτούν αυτό τον ενθουσιασμό και θα μετατρέψουν το σλόγκαν σε «κάθε δωμάτιο κι ένα λάπτοπ». Όμως κάποιοι άλλοι αποστρέφουν το βλέμμα τους απ’ την ποσότητα, και ανησυχούν για το περιεχόμενο της χρήσης του υπολογιστή και του Διαδικτύου. Αποκρούουν το επιχείρημα που παρομοιάζει το Διαδίκτυο και τον υπολογιστή με το τηλέφωνο και φοβούνται ότι η νέα τεχνολογία φέρνει τεράστια προβλήματα στην ανθρωπότητα. Για τους φοβικούς αρνητές των υπολογιστών, το Διαδίκτυο είναι το προπύργιο μιας ηθικής, πολιτισμικής και πολιτικής ισοπέδωσης. Όλες οι φιλελεύθερες διακυρήξεις περί ανεξαρτησίας κι ελευθερίας του ίντερνετ, σύμφωνα με τους φοβικούς, είναι μια απάτη. Το Διαδίκτυο κι ο ηλκετρονικός υπολογιστής θα σημάνει μια νέα εποχή ελέγχου των συνειδήσεων, ένα Μάτριξ, όπου τα πάντα θα είναι εικονικά και ψευδασθητικά. Δείτε το δημοφιλές παινίδι Second Life, λένε, ή τα παιχνίδια βίας που παίζουν οι έφηβοι στους υπολογιστές και θα καταλάβετε.

Θα έλεγε κανείς ότι η συζήτηση για τις νέες τεχνολογίες είναι πλέον παρωχημένη. Τη στιγμή που οι μεγάλες εταιρείες έχουν μπει στο παιχνίδι για τα καλά, και τα προϊόντα τους πωλούνται σα ζεστό ψωμί στους πεινασμένους καταναλωτές, είναι άτοπο, να μιλάμε για κριτική της τεχνολογίας ή του Διαδικτύου, λένε οι θιασώτες της νέας εποχής. Η παρτίδα έχει κριθεί. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να επηρεάζουμε την κατάσταση με τις ταπεινές μας δυνάμεις, και ποτέ να μην αρνούμαστε τη συμμετοχή. Προσωπικά, κρίνω ότι η στάση μιας κριτικής συμμετοχής στα τεχνολογικά πράγματα μπορεί όντως να είναι ωφέλιμη κι εποικοδομητική. Οι κίνδυνοι είναι υπαρκτοί, αλλά τουλάχιστον η στενή επαφή με τον κόσμο των υπολογιστών προσφέρει στα επιχειρήματα τη δύναμη της άμεσης εποπτείας. Φυσικά, για κάποιον που φιλοδοξεί να διατυπώσει θεωρητικά σχήματα είναι αδιανόητη η αποχή απ’ τον κόσμο των ιδεών και των αναπαραστάσεών τους. Και μ’ αυτή την έννοια, θεωρώ άχρηστη τη βεβαιότητα κάποιων ότι το Διαδίκτυο είναι συμπυκνωμένα η λύση των προβλημάτων μας.

Το έχω υποστηρίξει σχετικά με τα ιστολόγια, αλλά το πιστεύω και για την τεχνολογία γενικότερα: είναι τα περιεχόμενα κι όχι απαραίτητα οι μορφές, που κρίνουν την αποτελεσματικότητα ενός Νέου Μέσου. Είναι εκείνοι που θα το ασπαστούν, εκείνοι που θα το εκμεταλλευτούν, εκείνοι που θα το περιχαρακώσουν, που θα το ελέγξουν κι όχι εκείνοι που θα το δημιουργήσουν, ή θα το υπερασπιστούν ως Μέσο γενικότερα. Εν προκειμένω, φαινομενικά είναι οι χρήστες των ιστολογίων και οι ιστολόγοι εκείνοι που επωφελούνται απ’ τα Νέα Μέσα, αλλά οικονομικά το κέρδος εξάγεται απ’ τις εταιρείες που παρέχουν τις δημοφιλείς πλατφόρμες καθώς κι απ’ τους ίδιους τους μεγαλοπαρόχους του Διαδικτύου. Το Μέσο από μόνο του δεν είναι ούτε διαβολικό ούτε αγγελικό. Όπως κάθε τεχνολογία είναι ουδέτερο. Τα περιεχόμενα και οι ιδιοκτήτες τους θα το καθορίσουν.

Τα ελληνικά σπίτια αποκτούν το δικό τους λάπτοπ για να τζογάρουν, να δουν τσόντες, να κουτσομπολέψουν, να κρυφοκοιτάξουν το γείτονα, να ψωνίσουν, να γελάσουν, να συγκινηθούν, να δουν διαφημίσεις και ταινίες, να εκφράσουν τη λύπη ή το θυμό τους, να ψηφίσουν τον αγαπημένο τους τραγουδιστή και πολιτικό. Ως εδώ όλα καλά –και φυσιολογικά. Όμως σε μεγάλο βαθμό, το Διαδίκτυο μάς επιτρέπει εντός του να επανεφεύρουμε τόσο τους εαυτούς μας όσο και τις κοινότητές μας. Δεν έχουμε κανένα λόγο να πιστέψουμε ότι η κυρίαρχη ιδεολογία θα εγκαταλείψει τις νέες τεχνολογίες στους πολίτες να τις χρησιμοποιήσουν όπως εκείνοι επιθυμούν. Ακόμα κι αν γινόταν κάτι τέτοιο, οι πολίτες δε θα είχαν τα θεωρητικά, τα μορφωτικά μέσα, για να το επιτύχουν, αφού η κυρίαρχη ιδεολογία και οι βιομηχανίες της, εκπαιδεύουν καθημερινά τον κόσμο ώστε να μην μάς ξαφνιάζει.

Μετά απ’ αυτά δε μάς μένει παρά να ελπίζουμε ότι το μέλλον της χρήσης του Διαδικτύου δεν έχει κριθεί οριστικά.