Το 2002 έγραψα στο Έψιλον της Ελευθεροτυπίας ένα άρθρο με τίτλο «Η εκδίκηση του Όχλου», αναφερόμενος στα flash mobs που είχαν αρχίσει τότε να διαδίδονται σαν ιός (το παραθέτω παρακάτω). Εκείνη την εποχή βλέπαμε έκθαμβοι να σχηματίζονται «πλήθη» μέσα σε καταστήματα ή πλατείες, αυθόρμητα, χωρίς οργανωτικές δομές ή αιτήματα. Πολλοί έσπευσαν να μιλήσουν για μόδα. Λογικό. Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης δεν είχαν ακόμα εμφανιστεί. Σήμερα, γινόμαστε αυξανόμενα μάρτυρες της οργανωτικής δύναμης του Διαδικτύου και των Social Media, με πλήθος αφορμών.

Στο ντοκιμαντέρ που κάναμε με τη Μέντη Μέγα, Blog. Ένας νέος δημόσιος χώρος, καταγράψαμε τις συγκεντρώσεις που οργανώθηκαν στο Σύνταγμα, για τις φωτιές στην Πάρνηθα το 2007. Τώρα με τις καθημερινές συγκεντρώσεις στο Σύνταγμα (και σε άλλες πλατείες της χώρας), και το αποκαλούμενο κίνημα της Άμεσης Δημοκρατίας, ή προηγουμένως των Αγανακτισμένων, το φαινόμενο της γρήγορης δημιουργίας όχλων «απ’ τα κάτω» αρχίζει να παίρνει διαστάσεις και να γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλές.

Τι συμβαίνει λοιπόν; Το 2002 τα πλήθη συγκεντρώνονταν μέσω SMS. Το 2011 συγκεντρώνονται μέσω του Facebook και του Twitter. Η διαφορά δεν είναι μεγάλη. Στην ουσία, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης επιτάχυναν και διόγκωσαν αυτή τη δυναμική, χρησιμοποιώντας τη συγκολλητική δύναμη του Διαδικτύου.

Το βιβλίο Here Comes Everybody, του Clay Shirky μου το υπέδειξε ο Νίκος Αναγνώστου, στη διάρκεια μιας συνέντευξης που του πήρα για το ντοκιμαντέρ μου σχετικά με το Twitter. Σ’ αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας Shirky μιλάει ακριβώς γι’ αυτό, για τη δυνατότητα που δίνει το Διαδίκτυο και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης να οργανωθούμε χωρίς οργανισμούς. Αυτό συμβαίνει σήμερα στο Σύνταγμα, κι όπως φαίνεται θα το βλέπουμε να συμβαίνει ξανά και ξανά. Αυτό που δεν έχουμε δει ωστόσο, και το επισημαίνει ο Shirky στο βιβλίο, είναι αποτελέσματα. Βέβαια, το βιβλίο γράφτηκε πριν τις εξεγέρσεις στον Αραβικό κόσμο των προηγούμενων μηνών, όπου υπήρξαν αποτελέσματα, εκδιώχθηκαν δηλαδή κάποιες καταπιεστικές ηγεσίες.

Ο Shirky λέει ότι δε γίνεται να αποκτήσουν πραγματική αξία ή να γίνουν πραγματικά αποτελεσματικές αυτές οι πολυπληθείς ομάδες αν δεν υιοθετήσουν κάποια μορφή διακυβέρνησης. Πρέπει δηλαδή να κάνουν σκληρές ερωτήσεις στους εαυτούς τους και ν’ απαντήσουν. Η διαμαρτυρία είναι τώρα πολύ εύκολο να γίνει αισθητή. Αλλά μέχρι εκεί είναι το εύκολο. Τα Social Media μπορούν να οργανώσουν μια διαμαρτυρία στη στιγμή. Είναι κοινωνικά εργαλεία που κάνουν δυνατό το σχηματισμό ενός πλήθους, δεν παρέχουν περιεχόμενο.

Στις Αραβικές εξεγέρσεις το αίτημα ήταν καθαρό: να φύγουν οι καταπιεστές. Γι’ αυτό και πέτυχαν. Στην επόμενη φάση, στην κατεύθυνση όμως της επόμενης ημέρας, δεν είχαν πρόταση. Εδώ λοιπόν, αρχίζουν τα δύσκολα. Το στοίχημα κάθε πλήθους είναι η αποτελεσματικότητά του. Το ότι δεν έχουμε πια ανάγκη τους οργανισμούς για να οργανωθούμε, δε σημαίνει ότι μπορούμε να απορρίψουμε τις οργανωτικές δομές. Μπορεί να είναι οριζόντιες, κάθετες, κερματισμένες, αλλά είναι πάντα απαραίτητες (αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές). Οι σκληρές ερωτήσεις που θα κάνει, ή δε θα κάνει, το πλήθος θα είναι κι αυτές που θα το καθορίσουν πολιτικά, κοινωνικά, αισθητικά και βέβαια ηθικά.