Φέτος διάβασα αρκετά περισσότερο από πέρυσι. Πολλά βιβλία ήταν και πάλι εστιασμένα στη δουλειά μου, αλλά δεν παρέλειψα να αφιερώσω λίγο περισσότερο χρόνο στην αγαπημένη μου λογοτεχνία. Αναγνωστικά, το 2022 ήταν μια αρκετά πλούσια χρονιά. Κάποια βιβλία πραγματικά με συγκλόνισαν. Με εξαίρεση το μυθιστόρημα του Τζόναθαν Φράνζεν, τα «Σταυροδρόμια», που το διάβασα όλο το καλοκαίρι, αλλά δεν μου «μίλησε», γενικά τα διαβάσματά μου φέτος ήταν αξιομνημόνευτα. Ξεχώρισα πέντε λογοτεχνικά και πέντε δοκιμιακού χαρακτήρα, καθώς και τρία ακόμα που διάβασα πολύ πρόσφατα.

Κισότ, όπως Κιχώτης, μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Ψυχογιός. 

Το μόνο μειονέκτημα που μπορεί να βρει κάποιος στα βιβλία του Σαλμάν Ρουσντί είναι η ανοικονόμητη ευφυία τους. Πραγματικά, το συγγραφικό πνεύμα αυτού του ανθρώπου είναι ασύλληπτο. Υπάρχουν στιγμές που θες να σταματήσεις να διαβάσεις γιατί δεν αντέχεις τον αφηγηματικό πλούτο, τα επίπεδα, τις συνδέσεις και τις αναφορές, τα καλλιτεχνικά του ευρήματα. Το 2022 σημαδεύτηκε απ΄ την δολοφονική απόπειρα που δέχτηκε. Ευτυχώς, επέζησε, και επανέρχεται σύντομα με το 15ο βιβλίο του.

Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο, Μπενχαμίν Λαμπατούτ, μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Δώμα.

«Το σαγηνευτικό αυτό βιβλίο αρπάζει κατευθείαν το νου σου, κι αμέσως μετά τον αιχμαλωτίζει σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο» έγραφα πριν από μερικούς μήνες στο ειδικό τεύχος του περιοδικού Κ για τα βιβλία του καλοκαιριού, καταλήγοντας: «μόνο η τέχνη μπορεί να μιλήσει για την κατάστασή μας μ’ αυτόν τον τρομερά ελκυστικό τρόπο. 

Εκμηδένιση, Μισέλ Ουελμπέκ, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία.

Ο Ουελμπέκ είναι αναμφίβολα ένας σημαντικός συγγραφέας, δεν χρειάζεται να το πω εγώ. Απ’ τα πρώτα κιόλας βιβλία του καθιερώθηκε ως μια ξεχωριστή φωνή, η οποία παραπαίει ανάμεσα στον κυνισμό, την απόγνωση και την ομορφιά. Το προηγούμενο βιβλίο του για ‘μένα ήταν απογοητευτικό, αλλά η «Εκμηδένιση» μου υπενθύμισε τους λόγους για τους οποίους μ’ αρέσουν τα βιβλία του: είναι ευφυή, καλοδουλεμένα, κι έχουν βάθος, ενώ υποκρίνονται ότι όλα γίνονται για την πόζα. 

Μικρά πράγματα σαν κι αυτά, Claire Keegan, μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο.

Η νουβέλα της Keegan είναι ένα κομψοτέχνημα, απ’ αυτά που ξέρουν καλά να δημιουργούν οι Ιρλανδοί. Αντιγράφω μια πρόταση, νομίζω ότι δεν χρειάζεται τίποτα άλλο. «Σιώπησε και τον κοίταξε με εκείνο το βλέμμα που ρίχνουν μερικές φορές οι πρακτικές γυναίκες στους άντρες, σαν να μην ήταν άντρες, παρά μόνο ανόητα αγοράκια».

Το τηλεφώνημα που δεν έγινε, Απόστολος Δοξιάδης, εκδ. Ίκαρος.

«Γκρέμισε τη ματαιοδοξία σου», λέει ο ποιητής Έζρα Πάουντ, κι ακριβώς αυτό κάνει ο Δοξιάδης μ’ έναν δεξιοτεχνικό τρόπο στο νέο βιβλίο του. Απολαυστικό. 

Οι γυναίκες που επιβίωσαν, η οικογένεια που έζησε 50 χρόνια σχιζοφρένειας και άλλαξε ό,τι γνωρίζουμε για αυτήν, Ρόμπερτ Κόλκερ, μτφρ. Βαγγέλης Προβιάς, εκδ. Ίκαρος.

Το σπουδαίο μη μυθοπλαστικό έργο «Οι γυναίκες που επιβίωσαν» του Ρόμπερτ Κόλκερ κυκλοφόρησε το 2021, αλλά το διάβασα στις αρχές του 2022. Η ψυχική ασθένεια, κι εν προκειμένω η σχιζοφρένεια, δεν είναι κάτι που αντιμετωπίζεται εύκολα. Αφού διαβάσεις το τρομερό αυτό βιβλίο, ευγνωμονείς απεριόριστα την παρούσα στιγμή. Οι πρόοδοι της ιατρικής φαρμακολογίας και στις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, κάνουν βιώσιμη τη ζωή πάρα πολλών ανθρώπων, οι οποίοι αν ζούσαν μισό αιώνα πριν, όπως δείχνει γλαφυρά η αφήγηση, θα ήταν καταδικασμένοι σε απάνθρωπες κι αναποτελεσματικές θεραπείες. Το βιβλίο αυτό πρέπει να διαβαστεί από πολλούς, είναι σκληρό μεν, αλλά διαφωτιστικό. Διδάσκει πολλά, αλλά πάνω απ’ όλα, το ότι η ψυχική ασθένεια εκτός από ιατρικό πρόβλημα είναι και κοινωνικό. 

Εδώ ανθρωπόκαινος, Τζον Γκριν, μτφρ. Κυριάκος Χαρίτος, εκδ. Ψυχογιός.

Ο Τζον Γκριν γράφει πολύ επιτυχημένα βιβλία για εφήβους. Οι ιστορίες του είναι συγκινητικές, ανθρώπινες, ζεστές. Στη συλλογή των άρθρων του ο Γκριν αποκαλύπτει ένα άλλο πρόσωπο, πιο κοινωνικό, πιο πολιτικοποιημένο, πιο ευρυμαθές. Το «Εδώ ανθρωπόκαινος» είναι ένα μη μυθοπλαστικό βιβλίο που απευθύνεται στο ίδιο κοινό, σε εφήβους, αλλά μπορεί να διαβαστεί κάλλιστα και από μεγαλύτερους ανθρώπους. Ο Γκριν καλύπτει ένα πολύ σοβαρό κενό. Όταν τα νέα παιδιά των 14 και 15 χρόνων θέλουν να διαβάσουν κάτι μη λογοτεχνικό, που να τα εξοικειώνει με τα μεγάλα θέματα του καιρού μας, θα πρέπει να ανατρέξουν σε βιβλία που κατά κανόνα δεν τους είναι πολύ προσιτά. Θα δωρίσω το βιβλίο του Γκριν στα παιδιά των φίλων μου που είναι από 13 ως 17. Του βάζω τέσσερα αστέρια. 😉

Ευρυγνωσία, πόσο σημαντική είναι σε έναν κόσμο που επιδιώκει την υπερεξειδίκευση, Ντέηβιντ Έπστιν, μτφρ. Όλγα Γκαρτζονίκα, εκδ. Κλειδάριθμος.

Είχα διαβάσει το βιβλίο αυτό όταν είχε κυκλοφορήσει στα Αγγλικά. Έσπευσα να διαβάσω και τη μετάφρασή του, γιατί το θεωρώ πολύ σημαντικό. Διαβάστε εδώ τη συνέντευξη που πήρα απ’ τον συγγραφέα του βιβλίου, πιθανολογώ ότι θα είναι το επόμενο βιβλίο που θα διαβάσετε.  

Μαζί, ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για τον 21ο αιώνα, Minouche Safik, εκδ. Μεταίχμιο.

Κατά την Μινούς Σαφίκ, η αποτυχία του παρόντος κοινωνικού μας συμβολαίου έχει δύο συγκεκριμένες αιτίες: την τεχνολογία και την αλλαγή του ρόλου των γυναικών. Ακριβώς αυτό υποστηρίζει στο βιβλίο της: «Πολλές από τις προκλήσεις του σήμερα –η άνοδος του λαϊκισμού, η αντίδραση εναντίον της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογίας, οι οικονομικές συνέπειες της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και η πανδημία του κορωνοϊού, οι πολιτισμικοί πόλεμοι γύρω από τη φυλή και τον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία, και οι διαδηλώσεις των νέων ενάντια στην κλιματική αλλαγή– αποτελούν καμπανάκια που μας ειδοποιούν ότι χρειάζεται ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο». Διαβάστε εδώ ένα κείμενο που έγραψα για το πολύ ενδιαφέρον αυτό βιβλίο. 

Spillover, Από τα ζώα στον άνθρωπο, η επόμενη πανδημία; Ντέιβιντ Κουάμεν, μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, εκδ. Πατάκη.

«Σε 30 χρόνια από τώρα θα εμβολιαζόμαστε ακόμα για τον κορωνοϊό», μου είπε ο Ντέιβιντ Κουάμεν, από το Μπόουζμαν της Μοντάνα των ΗΠΑ, όπου διαμένει. Ο πολυβραβευμένος 74χρονος συγγραφέας ανήκει σε εκείνο το σπάνιο είδος ερευνητών που έχουν τεράστια αποθέματα υπομονής κι επιμονής στη δουλειά τους. Όταν μιλάει για κάτι, ξέρεις ότι το έχει ψάξει τόσο πολύ, που δεν υπάρχουν περιθώρια αμφιβολίας. Για να γράψει το βιβλίο αυτό, το οποίο εκδόθηκε 10 χρόνια πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, έκανε έρευνα πάνω από πέντε χρόνια, ταξίδεψε σε δεκάδες μέρη και μίλησε με εκατοντάδες επιστήμονες. Την προέβλεψε με ανατριχιαστική ακρίβεις, αλλά κανείς δεν τον άκουσε. Διαβάστε εδώ τη συνέντευξη που πήρα απ’ τον συγγραφέα. 

Στην εκπνοή του χρόνου διάβασα τρία ακόμα γοητευτικότατα βιβλία: το Γεμάτη ζωή του Τζον Φάντε, μτφρ. Θάνος Σαμαρτζής, το Πίστη, πόνος και ελπίδα των Nick Cave & Sean O’Hagan, μτφρ. Βάσια Τζανακάρη, εκδ. Κλειδάριθμος και τοΈρωτας και εξορία, αυτοβιογραφική τριλογία του Ισαάκ Μπασέβιτσ Σίνγερ, μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Δώμα. 

Το 2022 δημοσιεύθηκαν στην Καθημερινή αρκετές συνεντεύξεις που πήρα από συγγραφείς. Οι πιο σημαντικές: ο Ντέηβιντ Τσάλμερς, μιλά για το βιβλίο του Reality+, Virtual worlds and the problems of philosophy, η Λένε Άντερσεν μιλά για το βιβλίο της The Nordic Secret, και ο καθηγητής Καρλ Μπένεντικτ Φρέυ για το βιβλίο του The Technology Trap. Έκανα κάποια ταξίδια, κι έγραψα τουλάχιστον ένα ρεπορτάζ για το οποία νιώθω πάρα μα πάρα πολύ καλά. Μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.

Την άνοιξη του 2022 κυκλοφόρησε το νέα βιβλίο μου Τεχνητή νοημοσύνη για όλους, απ’ τις εκδ. Ψυχογιός. Απ’ τον ίδιο εκδοτικό, κυκλοφόρησε και η μετάφραση που έκανα για το βιβλίο Χωρίς φίλτρο, της Σάρα Φρίερ.

Εύχομαι το 2023 να είναι μια εξίσου καλή αναγνωστική χρονιά για όλους!

Όπως κάθε χρονιά, έτσι και φέτος θα κάνω έναν μικρό απολογισμό της αναγνωστικής μου εμπειρίας. Φέτος ομολογώ ότι δε διάβασα αρκετή λογοτεχνία. Εστίασα περισσότερο στα διαβάσματά μου γύρω απ’ την τεχνολογία, και ειδικότερα γύρω απ’ την τεχνητή νοημοσύνη, καθώς ετοίμασα ένα καινούργιο βιβλίο (όχι λογοτεχνικό) το οποίο θα κυκλοφορήσει το Μάρτιο. Επίσης φέτος αποφάσισα να μικρύνω τη λίστα των βιβλίων που ξεχώρισα για να μη χαλάσω την ομοιογένεια των επιλογών μου. Επέλεξα λοιπόν πέντε βιβλία που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την τεχνητή νοημοσύνη και τις νέες τεχνολογίες, καθώς το αντικείμενο αυτό μονοπωλεί με ένταση το ενδιαφέρον μου τα τελευταία χρόνια.

Νομίζω ότι το αναγνωστικό γεγονός του 2021 ήταν το μυθιστόρημα του Νομπελίστα συγγραφέα Καζούο Ισιγκούρο, Η Κλάρα και ο ήλιος (μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, εκδ. Ψυχογιός, 2021). Είναι ένα σημαντικό μυθιστόρημα γιατί μας βάζει στα παπούτσια μιας σκεπτόμενης μηχανής. Ο Ισιγκούρο μελέτησε σε βάθος το θέμα του και μας πρόσφερε ένα ευφυές και βαθύ μυθιστόρημα. Μόνο οι λογοτέχνες μπορουν να μιλήσουν για την τεχνητή νοημοσύνη μ’ αυτό τον τρόπο. Αξίζει λοιπόν να μην ακούμε μόνο τους ερευνητές, του επιχειρηματίες και τους practitioners, αλλά και τους μυθιστοριογράφους. Έγραψα ένα άρθρο σχετικά, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ και είπα δύο λόγια σ’ αυτό το podcast. 

Η Εκπνοή του Τεντ Τσιάνγκ (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Ίκαρος, 2021) είναι μια συλλογή διηγημάτων, που μπορεί να μυήσει τον καθένα σ’ αυτό το πολύ σύγχρονο αλλά και παρεξηγημένο είδος της επιστημονικής φαντασίας. Κάποιες ιστορίες του είναι πραγματικά σπουδαίες, όχι μόνο για την ειδική γνώση που απαιτεί η σύνθεσή τους, αλλά και για το ενορατικό τους κομμάτι. Είχα την τύχη να περάσω αρκετή ώρα με τον Τσιάνγκ, στο περιθώριο ενός συνεδρίου του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, για τη Τεχνητή Νοημοσύνη. Η συνέντευξη που του πήρα δημοσιεύθηκε εδώ. 

Τα υπόλοιπα βιβλία της λίστας μου δεν έχουν εκδοθεί ακόμα στα Ελληνικά και δε γνωρίζω αν και πότε θα γίνει αυτό. Το βιβλίο Genius makers, The mavericks who brought AI to Google, Facebook and the world (εκδ. Penguin Random House, 2021) του Cade Metz, είναι πραγματικά ένας θησαυρός για όποιον ενδιαφέρεται να καταλάβει την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, και πιο συγκεκριμένα της μηχανικής μάθησης. Ο συγγραφέας είναι δημοσιογράφος των New York Times και έχει την τύχη να γνωρίζει παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις. Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε στο κείμενο που έγραψα για την Καθημερινή, εδώ.  

Ένα αρκετά διδακτικό βιβλίο ιστορίας της τεχνολογίας που μου άρεσε πολύ το 2021, ήταν το If Then, How one data company invented the future (εκδ. John Murray, 2020), της Jill Lepore. Αυτό που μαθαίνουμε ουσιαστικά είναι ότι η Cambridge Analytica δεν ήταν η πρώτη εταιρεία που επιχείρησε να προβλέψει και να επηρεάσει εκλογικά αποτελέσματα μέσω της συλλογής και της επεξεργασίας δεδομένων. Η εταιρεία Simulmatics βοήθησε αποφασιστικά την εκλογή του Τζον Φ. Κένεντι στην Προεδρία των ΗΠΑ, το 1960. Η Lepore αφηγείται μια συναρπαστική ιστορία απ’ τη εποχή που φυτεύτηκε ο σπόρος της δεδομεντοκεντρικής προσέγγισης των εκλογών. Η τεχνητή νοημοσύνη πέρασε τους λεγόμενους «χειμώνες», γιατί δεν είχε στη φαρέτρα της ούτε τους πανίσχυρους υπολογιστές που έχουμε εμείς σήμερα, αλλά ούτε και την αφθονία των δεδομένων. Εδώ μια σύντομη παρουσίασή μου.  

Ένα απ’ τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία που διάβασα μέσα στην χρονιά ήταν το Intervolution, Smart bodies, smart things (εκδ. Columbia University Press, 2021), του Mark C. Taylor. Ο καθηγητής θεολογίας στο Κολούμπια ξεκινά απ’ τη δική του εμπειρία ως διαβητικού και εκθέτει το δυναμικό των νέων τεχνολογιών στην υγεία. Μιλάει για τις προκλήσεις και τους κινδύνους, αλλά και για τις μεγάλες υποσχέσεις που δίνει τεχνολογία στη θεραπεία σοβαρών ασθενειών. Έγραψα ένα κείμενο με τίτλο «Το διαδίκτυο των σωμάτων» που συνοψίζει το σκεπτικό και τα συμπεράσματά του. Μπορείτε να το διαβάσετε το εδώ.  

Εκτός της συγγραφής του νέου βιβλίου, φέτος παρέδωσα τη μετάφραση ενός ακόμα βιβλίου, το οποίο δε γνωρίζω πότε ακριβώς θα κυκλοφορήσει. Δε μπορώ να πω περισσότερα, παρά μόνο ότι είναι κι αυτό σχετικό με τις νέες τεχνολογίες, και πιο συγκεκριμένα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. 

Μερικά αξιοσημείωτα πράγματα που συνέβησαν μέσα στην χρονιά, σχετικά με τη δουλειά  μου:

Παρακολούθησα ένα παγκόσμιο συνέδριο για την Τεχνητή Νοημοσύνη στο Άμστερνταμ, κι εδώ μπορείτε να διαβάσετε το ρεπορτάζ μου. Για αυτή την ηθική διάσταση των έξυπνων συστημάτων έγραψα ένα μεγάλο κείμενο, που βάζει κάποιες βάσεις για το θέμα. Στο ίδιο ταξίδι, πήγα ως και το πανεπιστήμιο του Ντελφτ, για να συναντήσω το ρομπότ-σκύλο της Boston Dynamics, τον Σποτ. Εδώ οι εντυπώσεις μου από τη Βόλτα με τον Σποτ.  

Κυκλοφόρησε η μετάφραση του βιβλίου Ζωή: Οδηγίες χρήσης, απ’ τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.

Στο τέλος του Αυγούστου συμμετείχα στο συνέδριο του ΚΠΙΣΝ για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Ήμουν σ’ ένα πάνελ με εξαιρετικούς επιστήμονες και στοχαστές. Εδώ μπορείτε να δείτε τη συζήτηση. Ήταν πολύ υψηλού επιπέδου και χαίρομαι που μου δόθηκε η ευκαιρία να είμαι ανάμεσά τους.

Συμμετείχα στην τηλεοπτική εκπομπή Μικρά βιβλία, μεγάλες ιδέες, της ΕΡΤ2, που εστίαζε στο βιβλίο Το μέλλον αρχίζει εδώ και τώρα, του Τζον Χιγκς (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μεταίχμιο, 2020). Μπορείτε να τη δείτε εδώ. 

Σας εύχομαι καλές γιορτές και μια χαρούμενη χρονιά!