Φέτος διάβασα αρκετά περισσότερο από πέρυσι. Πολλά βιβλία ήταν και πάλι εστιασμένα στη δουλειά μου, αλλά δεν παρέλειψα να αφιερώσω λίγο περισσότερο χρόνο στην αγαπημένη μου λογοτεχνία. Αναγνωστικά, το 2022 ήταν μια αρκετά πλούσια χρονιά. Κάποια βιβλία πραγματικά με συγκλόνισαν. Με εξαίρεση το μυθιστόρημα του Τζόναθαν Φράνζεν, τα «Σταυροδρόμια», που το διάβασα όλο το καλοκαίρι, αλλά δεν μου «μίλησε», γενικά τα διαβάσματά μου φέτος ήταν αξιομνημόνευτα. Ξεχώρισα πέντε λογοτεχνικά και πέντε δοκιμιακού χαρακτήρα, καθώς και τρία ακόμα που διάβασα πολύ πρόσφατα.

Κισότ, όπως Κιχώτης, μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Ψυχογιός. 

Το μόνο μειονέκτημα που μπορεί να βρει κάποιος στα βιβλία του Σαλμάν Ρουσντί είναι η ανοικονόμητη ευφυία τους. Πραγματικά, το συγγραφικό πνεύμα αυτού του ανθρώπου είναι ασύλληπτο. Υπάρχουν στιγμές που θες να σταματήσεις να διαβάσεις γιατί δεν αντέχεις τον αφηγηματικό πλούτο, τα επίπεδα, τις συνδέσεις και τις αναφορές, τα καλλιτεχνικά του ευρήματα. Το 2022 σημαδεύτηκε απ΄ την δολοφονική απόπειρα που δέχτηκε. Ευτυχώς, επέζησε, και επανέρχεται σύντομα με το 15ο βιβλίο του.

Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο, Μπενχαμίν Λαμπατούτ, μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Δώμα.

«Το σαγηνευτικό αυτό βιβλίο αρπάζει κατευθείαν το νου σου, κι αμέσως μετά τον αιχμαλωτίζει σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο» έγραφα πριν από μερικούς μήνες στο ειδικό τεύχος του περιοδικού Κ για τα βιβλία του καλοκαιριού, καταλήγοντας: «μόνο η τέχνη μπορεί να μιλήσει για την κατάστασή μας μ’ αυτόν τον τρομερά ελκυστικό τρόπο. 

Εκμηδένιση, Μισέλ Ουελμπέκ, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία.

Ο Ουελμπέκ είναι αναμφίβολα ένας σημαντικός συγγραφέας, δεν χρειάζεται να το πω εγώ. Απ’ τα πρώτα κιόλας βιβλία του καθιερώθηκε ως μια ξεχωριστή φωνή, η οποία παραπαίει ανάμεσα στον κυνισμό, την απόγνωση και την ομορφιά. Το προηγούμενο βιβλίο του για ‘μένα ήταν απογοητευτικό, αλλά η «Εκμηδένιση» μου υπενθύμισε τους λόγους για τους οποίους μ’ αρέσουν τα βιβλία του: είναι ευφυή, καλοδουλεμένα, κι έχουν βάθος, ενώ υποκρίνονται ότι όλα γίνονται για την πόζα. 

Μικρά πράγματα σαν κι αυτά, Claire Keegan, μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο.

Η νουβέλα της Keegan είναι ένα κομψοτέχνημα, απ’ αυτά που ξέρουν καλά να δημιουργούν οι Ιρλανδοί. Αντιγράφω μια πρόταση, νομίζω ότι δεν χρειάζεται τίποτα άλλο. «Σιώπησε και τον κοίταξε με εκείνο το βλέμμα που ρίχνουν μερικές φορές οι πρακτικές γυναίκες στους άντρες, σαν να μην ήταν άντρες, παρά μόνο ανόητα αγοράκια».

Το τηλεφώνημα που δεν έγινε, Απόστολος Δοξιάδης, εκδ. Ίκαρος.

«Γκρέμισε τη ματαιοδοξία σου», λέει ο ποιητής Έζρα Πάουντ, κι ακριβώς αυτό κάνει ο Δοξιάδης μ’ έναν δεξιοτεχνικό τρόπο στο νέο βιβλίο του. Απολαυστικό. 

Οι γυναίκες που επιβίωσαν, η οικογένεια που έζησε 50 χρόνια σχιζοφρένειας και άλλαξε ό,τι γνωρίζουμε για αυτήν, Ρόμπερτ Κόλκερ, μτφρ. Βαγγέλης Προβιάς, εκδ. Ίκαρος.

Το σπουδαίο μη μυθοπλαστικό έργο «Οι γυναίκες που επιβίωσαν» του Ρόμπερτ Κόλκερ κυκλοφόρησε το 2021, αλλά το διάβασα στις αρχές του 2022. Η ψυχική ασθένεια, κι εν προκειμένω η σχιζοφρένεια, δεν είναι κάτι που αντιμετωπίζεται εύκολα. Αφού διαβάσεις το τρομερό αυτό βιβλίο, ευγνωμονείς απεριόριστα την παρούσα στιγμή. Οι πρόοδοι της ιατρικής φαρμακολογίας και στις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, κάνουν βιώσιμη τη ζωή πάρα πολλών ανθρώπων, οι οποίοι αν ζούσαν μισό αιώνα πριν, όπως δείχνει γλαφυρά η αφήγηση, θα ήταν καταδικασμένοι σε απάνθρωπες κι αναποτελεσματικές θεραπείες. Το βιβλίο αυτό πρέπει να διαβαστεί από πολλούς, είναι σκληρό μεν, αλλά διαφωτιστικό. Διδάσκει πολλά, αλλά πάνω απ’ όλα, το ότι η ψυχική ασθένεια εκτός από ιατρικό πρόβλημα είναι και κοινωνικό. 

Εδώ ανθρωπόκαινος, Τζον Γκριν, μτφρ. Κυριάκος Χαρίτος, εκδ. Ψυχογιός.

Ο Τζον Γκριν γράφει πολύ επιτυχημένα βιβλία για εφήβους. Οι ιστορίες του είναι συγκινητικές, ανθρώπινες, ζεστές. Στη συλλογή των άρθρων του ο Γκριν αποκαλύπτει ένα άλλο πρόσωπο, πιο κοινωνικό, πιο πολιτικοποιημένο, πιο ευρυμαθές. Το «Εδώ ανθρωπόκαινος» είναι ένα μη μυθοπλαστικό βιβλίο που απευθύνεται στο ίδιο κοινό, σε εφήβους, αλλά μπορεί να διαβαστεί κάλλιστα και από μεγαλύτερους ανθρώπους. Ο Γκριν καλύπτει ένα πολύ σοβαρό κενό. Όταν τα νέα παιδιά των 14 και 15 χρόνων θέλουν να διαβάσουν κάτι μη λογοτεχνικό, που να τα εξοικειώνει με τα μεγάλα θέματα του καιρού μας, θα πρέπει να ανατρέξουν σε βιβλία που κατά κανόνα δεν τους είναι πολύ προσιτά. Θα δωρίσω το βιβλίο του Γκριν στα παιδιά των φίλων μου που είναι από 13 ως 17. Του βάζω τέσσερα αστέρια. 😉

Ευρυγνωσία, πόσο σημαντική είναι σε έναν κόσμο που επιδιώκει την υπερεξειδίκευση, Ντέηβιντ Έπστιν, μτφρ. Όλγα Γκαρτζονίκα, εκδ. Κλειδάριθμος.

Είχα διαβάσει το βιβλίο αυτό όταν είχε κυκλοφορήσει στα Αγγλικά. Έσπευσα να διαβάσω και τη μετάφρασή του, γιατί το θεωρώ πολύ σημαντικό. Διαβάστε εδώ τη συνέντευξη που πήρα απ’ τον συγγραφέα του βιβλίου, πιθανολογώ ότι θα είναι το επόμενο βιβλίο που θα διαβάσετε.  

Μαζί, ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για τον 21ο αιώνα, Minouche Safik, εκδ. Μεταίχμιο.

Κατά την Μινούς Σαφίκ, η αποτυχία του παρόντος κοινωνικού μας συμβολαίου έχει δύο συγκεκριμένες αιτίες: την τεχνολογία και την αλλαγή του ρόλου των γυναικών. Ακριβώς αυτό υποστηρίζει στο βιβλίο της: «Πολλές από τις προκλήσεις του σήμερα –η άνοδος του λαϊκισμού, η αντίδραση εναντίον της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογίας, οι οικονομικές συνέπειες της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και η πανδημία του κορωνοϊού, οι πολιτισμικοί πόλεμοι γύρω από τη φυλή και τον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία, και οι διαδηλώσεις των νέων ενάντια στην κλιματική αλλαγή– αποτελούν καμπανάκια που μας ειδοποιούν ότι χρειάζεται ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο». Διαβάστε εδώ ένα κείμενο που έγραψα για το πολύ ενδιαφέρον αυτό βιβλίο. 

Spillover, Από τα ζώα στον άνθρωπο, η επόμενη πανδημία; Ντέιβιντ Κουάμεν, μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, εκδ. Πατάκη.

«Σε 30 χρόνια από τώρα θα εμβολιαζόμαστε ακόμα για τον κορωνοϊό», μου είπε ο Ντέιβιντ Κουάμεν, από το Μπόουζμαν της Μοντάνα των ΗΠΑ, όπου διαμένει. Ο πολυβραβευμένος 74χρονος συγγραφέας ανήκει σε εκείνο το σπάνιο είδος ερευνητών που έχουν τεράστια αποθέματα υπομονής κι επιμονής στη δουλειά τους. Όταν μιλάει για κάτι, ξέρεις ότι το έχει ψάξει τόσο πολύ, που δεν υπάρχουν περιθώρια αμφιβολίας. Για να γράψει το βιβλίο αυτό, το οποίο εκδόθηκε 10 χρόνια πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, έκανε έρευνα πάνω από πέντε χρόνια, ταξίδεψε σε δεκάδες μέρη και μίλησε με εκατοντάδες επιστήμονες. Την προέβλεψε με ανατριχιαστική ακρίβεις, αλλά κανείς δεν τον άκουσε. Διαβάστε εδώ τη συνέντευξη που πήρα απ’ τον συγγραφέα. 

Στην εκπνοή του χρόνου διάβασα τρία ακόμα γοητευτικότατα βιβλία: το Γεμάτη ζωή του Τζον Φάντε, μτφρ. Θάνος Σαμαρτζής, το Πίστη, πόνος και ελπίδα των Nick Cave & Sean O’Hagan, μτφρ. Βάσια Τζανακάρη, εκδ. Κλειδάριθμος και τοΈρωτας και εξορία, αυτοβιογραφική τριλογία του Ισαάκ Μπασέβιτσ Σίνγερ, μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Δώμα. 

Το 2022 δημοσιεύθηκαν στην Καθημερινή αρκετές συνεντεύξεις που πήρα από συγγραφείς. Οι πιο σημαντικές: ο Ντέηβιντ Τσάλμερς, μιλά για το βιβλίο του Reality+, Virtual worlds and the problems of philosophy, η Λένε Άντερσεν μιλά για το βιβλίο της The Nordic Secret, και ο καθηγητής Καρλ Μπένεντικτ Φρέυ για το βιβλίο του The Technology Trap. Έκανα κάποια ταξίδια, κι έγραψα τουλάχιστον ένα ρεπορτάζ για το οποία νιώθω πάρα μα πάρα πολύ καλά. Μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.

Την άνοιξη του 2022 κυκλοφόρησε το νέα βιβλίο μου Τεχνητή νοημοσύνη για όλους, απ’ τις εκδ. Ψυχογιός. Απ’ τον ίδιο εκδοτικό, κυκλοφόρησε και η μετάφραση που έκανα για το βιβλίο Χωρίς φίλτρο, της Σάρα Φρίερ.

Εύχομαι το 2023 να είναι μια εξίσου καλή αναγνωστική χρονιά για όλους!

Όπως κάθε χρονιά, έτσι και φέτος θα κάνω έναν μικρό απολογισμό της αναγνωστικής μου εμπειρίας. Φέτος ομολογώ ότι δε διάβασα αρκετή λογοτεχνία. Εστίασα περισσότερο στα διαβάσματά μου γύρω απ’ την τεχνολογία, και ειδικότερα γύρω απ’ την τεχνητή νοημοσύνη, καθώς ετοίμασα ένα καινούργιο βιβλίο (όχι λογοτεχνικό) το οποίο θα κυκλοφορήσει το Μάρτιο. Επίσης φέτος αποφάσισα να μικρύνω τη λίστα των βιβλίων που ξεχώρισα για να μη χαλάσω την ομοιογένεια των επιλογών μου. Επέλεξα λοιπόν πέντε βιβλία που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την τεχνητή νοημοσύνη και τις νέες τεχνολογίες, καθώς το αντικείμενο αυτό μονοπωλεί με ένταση το ενδιαφέρον μου τα τελευταία χρόνια.

Νομίζω ότι το αναγνωστικό γεγονός του 2021 ήταν το μυθιστόρημα του Νομπελίστα συγγραφέα Καζούο Ισιγκούρο, Η Κλάρα και ο ήλιος (μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, εκδ. Ψυχογιός, 2021). Είναι ένα σημαντικό μυθιστόρημα γιατί μας βάζει στα παπούτσια μιας σκεπτόμενης μηχανής. Ο Ισιγκούρο μελέτησε σε βάθος το θέμα του και μας πρόσφερε ένα ευφυές και βαθύ μυθιστόρημα. Μόνο οι λογοτέχνες μπορουν να μιλήσουν για την τεχνητή νοημοσύνη μ’ αυτό τον τρόπο. Αξίζει λοιπόν να μην ακούμε μόνο τους ερευνητές, του επιχειρηματίες και τους practitioners, αλλά και τους μυθιστοριογράφους. Έγραψα ένα άρθρο σχετικά, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ και είπα δύο λόγια σ’ αυτό το podcast. 

Η Εκπνοή του Τεντ Τσιάνγκ (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Ίκαρος, 2021) είναι μια συλλογή διηγημάτων, που μπορεί να μυήσει τον καθένα σ’ αυτό το πολύ σύγχρονο αλλά και παρεξηγημένο είδος της επιστημονικής φαντασίας. Κάποιες ιστορίες του είναι πραγματικά σπουδαίες, όχι μόνο για την ειδική γνώση που απαιτεί η σύνθεσή τους, αλλά και για το ενορατικό τους κομμάτι. Είχα την τύχη να περάσω αρκετή ώρα με τον Τσιάνγκ, στο περιθώριο ενός συνεδρίου του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, για τη Τεχνητή Νοημοσύνη. Η συνέντευξη που του πήρα δημοσιεύθηκε εδώ. 

Τα υπόλοιπα βιβλία της λίστας μου δεν έχουν εκδοθεί ακόμα στα Ελληνικά και δε γνωρίζω αν και πότε θα γίνει αυτό. Το βιβλίο Genius makers, The mavericks who brought AI to Google, Facebook and the world (εκδ. Penguin Random House, 2021) του Cade Metz, είναι πραγματικά ένας θησαυρός για όποιον ενδιαφέρεται να καταλάβει την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, και πιο συγκεκριμένα της μηχανικής μάθησης. Ο συγγραφέας είναι δημοσιογράφος των New York Times και έχει την τύχη να γνωρίζει παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις. Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε στο κείμενο που έγραψα για την Καθημερινή, εδώ.  

Ένα αρκετά διδακτικό βιβλίο ιστορίας της τεχνολογίας που μου άρεσε πολύ το 2021, ήταν το If Then, How one data company invented the future (εκδ. John Murray, 2020), της Jill Lepore. Αυτό που μαθαίνουμε ουσιαστικά είναι ότι η Cambridge Analytica δεν ήταν η πρώτη εταιρεία που επιχείρησε να προβλέψει και να επηρεάσει εκλογικά αποτελέσματα μέσω της συλλογής και της επεξεργασίας δεδομένων. Η εταιρεία Simulmatics βοήθησε αποφασιστικά την εκλογή του Τζον Φ. Κένεντι στην Προεδρία των ΗΠΑ, το 1960. Η Lepore αφηγείται μια συναρπαστική ιστορία απ’ τη εποχή που φυτεύτηκε ο σπόρος της δεδομεντοκεντρικής προσέγγισης των εκλογών. Η τεχνητή νοημοσύνη πέρασε τους λεγόμενους «χειμώνες», γιατί δεν είχε στη φαρέτρα της ούτε τους πανίσχυρους υπολογιστές που έχουμε εμείς σήμερα, αλλά ούτε και την αφθονία των δεδομένων. Εδώ μια σύντομη παρουσίασή μου.  

Ένα απ’ τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία που διάβασα μέσα στην χρονιά ήταν το Intervolution, Smart bodies, smart things (εκδ. Columbia University Press, 2021), του Mark C. Taylor. Ο καθηγητής θεολογίας στο Κολούμπια ξεκινά απ’ τη δική του εμπειρία ως διαβητικού και εκθέτει το δυναμικό των νέων τεχνολογιών στην υγεία. Μιλάει για τις προκλήσεις και τους κινδύνους, αλλά και για τις μεγάλες υποσχέσεις που δίνει τεχνολογία στη θεραπεία σοβαρών ασθενειών. Έγραψα ένα κείμενο με τίτλο «Το διαδίκτυο των σωμάτων» που συνοψίζει το σκεπτικό και τα συμπεράσματά του. Μπορείτε να το διαβάσετε το εδώ.  

Εκτός της συγγραφής του νέου βιβλίου, φέτος παρέδωσα τη μετάφραση ενός ακόμα βιβλίου, το οποίο δε γνωρίζω πότε ακριβώς θα κυκλοφορήσει. Δε μπορώ να πω περισσότερα, παρά μόνο ότι είναι κι αυτό σχετικό με τις νέες τεχνολογίες, και πιο συγκεκριμένα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. 

Μερικά αξιοσημείωτα πράγματα που συνέβησαν μέσα στην χρονιά, σχετικά με τη δουλειά  μου:

Παρακολούθησα ένα παγκόσμιο συνέδριο για την Τεχνητή Νοημοσύνη στο Άμστερνταμ, κι εδώ μπορείτε να διαβάσετε το ρεπορτάζ μου. Για αυτή την ηθική διάσταση των έξυπνων συστημάτων έγραψα ένα μεγάλο κείμενο, που βάζει κάποιες βάσεις για το θέμα. Στο ίδιο ταξίδι, πήγα ως και το πανεπιστήμιο του Ντελφτ, για να συναντήσω το ρομπότ-σκύλο της Boston Dynamics, τον Σποτ. Εδώ οι εντυπώσεις μου από τη Βόλτα με τον Σποτ.  

Κυκλοφόρησε η μετάφραση του βιβλίου Ζωή: Οδηγίες χρήσης, απ’ τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.

Στο τέλος του Αυγούστου συμμετείχα στο συνέδριο του ΚΠΙΣΝ για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Ήμουν σ’ ένα πάνελ με εξαιρετικούς επιστήμονες και στοχαστές. Εδώ μπορείτε να δείτε τη συζήτηση. Ήταν πολύ υψηλού επιπέδου και χαίρομαι που μου δόθηκε η ευκαιρία να είμαι ανάμεσά τους.

Συμμετείχα στην τηλεοπτική εκπομπή Μικρά βιβλία, μεγάλες ιδέες, της ΕΡΤ2, που εστίαζε στο βιβλίο Το μέλλον αρχίζει εδώ και τώρα, του Τζον Χιγκς (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μεταίχμιο, 2020). Μπορείτε να τη δείτε εδώ. 

Σας εύχομαι καλές γιορτές και μια χαρούμενη χρονιά!

Τί χρονιά κι αυτή. Ίσως η δυσκολότερη της ενήλικης ζωής μας. Το 2020 δεν έβαλα υψηλό αναγνωστικό στόχο. Συνειδητά, διάβασα λιγότερο απ’ τις προηγούμενες χρονιάς, γιατί ένιωσα κάποια στιγμή ότι το διάβασμά μου έγινε ψυχαναγκαστικό. Ήμουν πολύ πιο επιλεκτικός φέτος, και διάβασα κυρίως για τις δουλειές μου. Κυκλοφόρησα ένα νέο βιβλίο, το Homo Automaton, Η τεχνητή νοημοσύνη κι εμείς (GarageBOOKS), και η μετάφραση που έκανα στο βιβλίο Νέα σκοτεινή εποχή, Η τεχνολογία και το τέλος του μέλλοντος (Μεταίχμιο) έφτασε στα βιβλιοπωλεία. Η χρονιά αυτή σημαδεύτηκε απ’ την απώλεια του Ντίνου Χριστιανόπουλου, για την οποία έγραψα στην Καθημερινή λίγα λόγια. Θα λείψει πολύ σε όλους μας το πνεύμα του, αλλά όσο περνά ο χρόνος θα έχουμε περισσότερες ευκαιρίες να ανατρέχουμε στην ποίησή του. 

Τα βιβλία που ξεχώρισα το 2020 (5 μυθιστορήματα και 5 δοκίμια), χωρίς αξιολογική σειρά ήταν:

1. «Το αρχείο των χαμένων παιδιών», Βαλέρια Λουιζέλι, μτφρ, Βασιλική Κνήτου, εκδ. Μεταίχμιο.

Κυκλοφόρησε στην Ελλάδα πριν από ένα χρόνο περίπου, αλλά για ‘μένα ήταν η αποκάλυψη του καλοκαιριού. Το μυθιστόρημα της Λουιζέλι, θα ‘λεγα χωρίς δισταγμό ότι είναι ένα πραγματικά σπουδαίο έργο, ίσως το καλύτερο μυθιστόρημα που διάβασα τον τελευταίο χρόνο. Πρόκειται για ένα καθηλωτικό ταξίδι δρόμου, και ταυτόχρονα για μια περίτεχνη αφήγηση για την γονεϊκότητα, την αναζήτηση εαυτού, ταυτότητας και σκοπού. Ένα ζευγάρι σμίγει τα παιδιά του και ξεκινά μια διαδρομή στα βάθη της Αμερικής. «Κάθε μέρα ταξιδεύουμε προς τα μπρος» λέει η πρωταγωνίστρια, «αν και κάποιες φορές έχει κανείς την αίσθηση ότι είμαστε παγιδευμένοι σ’ έναν κυλιόμενο τάπητα». Καθένας ψάχνει το δικό του προορισμό, καθένας έχει το δικό του πολυεπίπεδο στόχο. Αλλά στην ασύμπτωτη τελικά πορεία τους, αμφότεροι ζουν τον χειρότερο εφιάλτη ενός γονιού. Χάνουν τα παιδιά τους. Η αφήγηση αλλάζει διαρκώς προοπτική. Παρακολουθούμε τις παράλληλες διαδρομές ανθρώπων που βρίσκονται «μόνοι μαζί», και ένα αρχείο που σχηματίζεται μπροστά στα μάτια μας απ’ τη δράση τους. Η αμερικανίδα συγγραφέας αναδεικνύει ταυτόχρονα μια σειρά θεμάτων που μας αφορούν όλους, γονείς και μη. Τί θα συμβεί αν βρεθούμε στη θέση των πρωταγωνιστών; Τί γίνεται όταν ένα παιδί χάνεται απ’ τους γονείς του; Το βιβλίο έχει ειδικό βάρος για όσους φροντίζουν ανήλικους ανθρώπους γιατί θα τους δώσει μια ευκαιρία να επανεκτιμήσουν τη σχέση τους με τα δικά τους παιδιά, αλλά και με τα παιδιά των άλλων. Όποιος αγαπά τη μυθοπλασία, και θέλει να παρακολουθεί την εξέλιξή της, σ’ αυτό το μοντερνιστικό μυθιστόρημα, θα ανανεώσει το ενδιαφέρον του. Είναι ένα ευφυές, στιβαρό βιβλίο, με ρυθμό, και βάθος. Μια λογοτεχνία που, όπως λέει η αφηγήτρια, «δεν απομακρύνει εμάς και τα παιδιά από την πραγματικότητα, αλλά που μπορεί τελικά να μας βοηθήσει να τους εξηγήσουμε ένα μέρος της». 

2. Λάννυ, Max Porter, μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, Πόλις.

Ξεκινάει και λες «μπα, αποκλείεται να το συνεχίσω». Σταματά όμως το παραληρηματικό κείμενο και εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια σου μια ακόμα ιστορία εξαφάνισης παιδιού, αυτή τη φορά μέσα από μια πιο λυρική, και πιο ελεύθερη, και πειραματική μορφή. Αυτό το μυθιστόρημα λάμπει.

3. «Ο σκύλος μου ο ηλίθιος», Τζων Φάντε, μτφρ. Θάνος Σαμαρτζής, Δώμα.

Επειδή πολύ βάρυναν τα πράγματα, ας επιχειρήσουμε να δούμε και την κωμική τους όψη. Οι εκδόσεις Δώμα μας σύστησαν πρόσφατα τον Τζον Φάντε, συγγραφέα που έκανε καριέρα κυρίως ως σεναριογράφος ταινιών που ποτέ δεν υλοποιήθηκαν. Η νουβέλα του μοιάζει με ντους σε μπανιέρα με χαλασμένο «τηλέφωνο». Εκεί που χαλαρώνεις και γελάς με το σαρκαστικό ύφος και την ατμόσφαιρα, το νερό ξαφνικά ζεματάει, και σου ‘ρχεται αυθόρμητα να διαμαρτυρηθείς. Ο ήρωας του βιβλίου είναι ένας τύπος που κανένας φυσιολογικός άνθρωπος δε θα ήθελε να έχει για φίλο. Σύμφωνοι, είναι ευφυής, πνευματώδης, πληθωρικός, αστείος, βλάσφημος, ευάλωτος, γοητευτικός. Αλλά δε μπορεί να σου εμπνεύσει καμία εμπιστοσύνη. Στο τέλος καταλαβαίνουμε ότι έχει καλή καρδιά, αλλά για να μας αφήσει να το δούμε, μας εκθέτει σε πλήρη θέα τον κυνισμό του, και ενίοτε τη μισανθρωπία του. Κοινώς, μας βγάζει την ψυχή. Αλλά το κάνει ωραία. Κι επειδή μιλάμε για μυθοπλασία, κι όχι πραγματική ζωή, ο γλοιώδης Χένρι Μολίσε, μπορεί για λίγο να γίνει φίλος μας. Ο Φάντε μπαίνει στα παπούτσια του γλίτσα χαρακτήρα του, τόσο πειστικά, που καθώς διαβάζεις, προβλέπεις τις αντιδράσεις του, και θέλεις κι άλλο. Καθώς διαβάζω, υποθέτω ότι έτσι θα έγραφε ο Τσαρλς Μπουκόφσκι αν σπιτωνόταν, αν έκανε παιδιά, αποφάσιζε να ακολουθήσει μια καριέρα κι έκοβε την κατάχρηση του αλκοόλ. Έτσι θα έγραφε ένας οικογενειάρχης, νηφάλιος Μπουκόφσκι. Μπαίνω στην wikipedia να μάθω πληροφορίες για τον συγγραφέα και διαβάζω ότι ο Μπουκόφσκι είχε ανακαλύψει τον Φάντε, κι ήταν μάλιστα ενθουσιώδης οπαδός του. «Είναι ο θεός μου», είχε δηλώσει κάποια στιγμή. Τώρα εξηγούνται όλα, σκέφτομαι. Ο Φάντε είναι ένας κλασικός. 

4. «Σε πρώτο πρόσωπο», Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, Ψυχογιός.

«Στη ζωή επιτρέπεται το χάος, αλλά τα βιβλία πρέπει να δημιουργούν ψεύτικα την ιδέα πως η ζωή είναι τάξη», λέει σ’ ένα απ’ τα παραληρήματά του ο χάρτινος συγγραφέας. Ο Ρίτσαρντ Φλάναγκαν έχει αποδείξει ότι είναι ένας μάστορας της γραφής. Εξάλλου, το βραβείο Booker δεν το παίρνεις τυχαία. Με το έβδομο μυθιστόρημά του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά, δείχνει και πάλι τα συγγραφικά δόντια του. Στις αρχές του ‘90, όταν δούλευε στην οικοδομή, και προσπαθούσε να γράψει το πρώτο του μυθιστόρημα, τον προσέγγισε ο ο Τζον Φρίντριχ, ο μεγαλύτερος απατεώνας της Αυστραλίας, και του πρόσφερε 10 χιλιάδες δολάρια για να γράψει ως ghost writer την αυτοβιογραφία του. Μέσα σε 6 εβδομάδες. Όπως λέει ο Φλάναγκαν, «ο Φρίντριχ είχε καταχραστεί ένα δισεκατομμύριο δολάρια σε σημερινά λεφτά, είχε φτιάξει ουσιαστικά έναν μυστικό στρατό, και η υπόθεση είχε βγει στην επιφάνεια. Ο σωματοφύλακάς του ήταν φίλος μου, αυτός μας έφερε σε επαφή. Ο Φρίντριχ δούλεψε 3 εβδομάδες μαζί μου, και μετά τίναξε τα μυαλά του στον αέρα. Έμεινα να κάνω τον συγγραφέα-φάντασμα σ’ ένα φάντασμα». Ο Φλάναγκαν ήταν τυχερός με την εξέλιξη των πραγμάτων. Εκείνος γλίτωσε από ένα απρόβλεπτο μέλλον, κι εμείς έχουμε στα χέρια μας το συναρπαστικό μυθιστόρημά του, που ακολουθεί τον νεαρό αποτυχημένο συγγραφέα σε μια ελικοειδή διαδρομή προς την αλήθεια με συνοδοιπόρο ένα μεγάλο απατεώνα, ο οποίος λέει: «Το να πεθαίνεις από γεράματα, συνέχισε, είναι σπάνιος, μοναδικός, ασυνήθιστος θάνατος. Είναι το τελευταίο και ακραίο είδος θανάτου. Ενθαρρύνει τους ανθρώπους να ζουν μια ζωή αφιερωμένη στο να μην πεθαίνουν, πράγμα που είναι στην πραγματικότητα ένας άλλος τρόπος να μη ζεις. Το να ξέρεις πως ο θάνατος έρχεται κι έρχεται σύντομα, το να πεθαίνεις νωρίς, είναι να ζεις καλύτερα το τώρα. Αυτό δε θέλουμε όλοι;». 

5. Ορδέσσα, Μανουέλ Βίλας, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, Ίκαρος.

«Στην Ισπανία, όσο πιο φτωχός είσαι, τόσο πιο πολύ αγαπάς τα Χριστούγεννα». Τάδε έφη Μανουέλ Βίλας, μεταξύ πολλών πολλών άλλων, στην «Ορδέσα». Τι να πρωτοπεί κάποιος για αυτό το απολαυστικό βιβλίο. Είναι ένα απ’ τα πολύ ωραία δείγματα autofiction. Θραυσματικό, έξυπνο, άμεσο, τολμηρό. Η φωνή του συγγραφέα ακούγεται με εκπληκτική καθαρότητα και σε κερδίζει απ’ την πρώτη στιγμή. Έχει πολύ χιούμορ και πικρή ειρωνεία, αλλά το δυνατό του σημείο είναι οι παρατηρήσεις του αφηγητή για τις ανθρώπινες σχέσεις, και κυρίως τις οικογενειακές. Είναι ένα σπαρακτικό τραγούδι, ένα ποίημα για την απώλεια των γονιών, της νεότητας, των ψευδαισθήσεων. Η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, όπως πάντα, υποδειγματική.

Μη μυθοπλασία:

6. «Μιλώντας σε αγνώστους. Τι πρέπει να γνωρίζεις για τους ανθρώπους που δεν γνωρίζεις», Μάλκολμ Γκλάντγουελ, μτφρ. Δάφνη Παπαδούδη, Κλειδάριθμος.

«Πιστεύουμε ότι μπορούμε εύκολα να διαβάσουμε το μυαλό των άλλων στηριζόμενοι στα πιο αβάσιμα στοιχεία. Πετάμε τη σκούφια μας όταν πρόκειται να κρίνουμε αγνώστους. Φυσικά, ποτέ δεν θα το κάναμε αυτό στον εαυτό μας. Εμείς είμαστε πολύπλευροι, σύνθετοι και αινιγματικοί. Οι άγνωστοι είναι εύκολες περιπτώσεις. Αν καταφέρω να σας πείσω για ένα μόνο πράγμα με αυτό το βιβλίο, ας είναι το εξής: Οι άγνωστοι δεν είναι καθόλου εύκολες περιπτώσεις». Αυτά γράφει ο Μάλκολμ Γκλάντγουελ στο τέλος του πρώτου μέρους του νέου βιβλίου του. Σε κάθε περίπτωση είναι ένας απ’ τους πιο ευφυείς συγγραφείς δοκιμίων στον κόσμο, και κάθε νέο προϊόν της σκέψης του αξίζει να προσεχτεί γιατί είναι πραγματικά απολαυστική η ανάγνωσή του. Προσωπικά, με ενθουσιάζει πάντα η έρευνά του. Τα βιβλία του Γκλάντγουελ είναι η επιτομή της αναπάντεχης και πολυπρισματικής θέασης των πραγμάτων. Και ναι, μ’ έπεισε ότι οι άγνωστοι είναι «σκληρά καρύδια». Θα μπορούσαν σίγουρα κάποια πράγματα να ειπωθούν χωρίς όλη αυτή τη σάλτσα των λίγο εντυπωσιοθηρικών συμβάντων, αλλά αυτή είναι η συνθήκη των βιβλίων του. Είναι γραμμένα σαν ιστορίες μυθοπλασίας, αλλά δε τους λείπει ποτέ η ουσία. Σε παίρνουν απ’ το χέρι και σε οδηγούν στα συμπεράσματα των ιδεών με τον τρόπο που το κάνουν οι καλοί παραμυθάδες, ή αλλιώς, storytellers. Ο κατάλογος των πραγμάτων που μαθαίνει κάποιος κλείνοντας το βιβλίο είναι μακρύς. Τα κυρίως δίδαγμα ωστόσο είναι ένα: έχουμε αδυναμίες, πρέπει να τις μάθουμε, κι ενεργητικά να τις καταπολεμήσουμε. Εύκολο να το λες, δύσκολο να το κάνεις πράξη. Εν κατακλείδι, αν θέλει κάποιος να ξεκινήσει να καταλαβαίνει τους άλλους, ας σταματήσει να βγάζει εύκολα και γρήγορα συμπεράσματα. Ας κοιτάξει τον κόσμο των αγνώστων, όπως προτείνει ο Γκλάντγουελ. Αυτό θα ήταν μια καλή αρχή.

7. Facebook: The inside story, Stephen Levy, Penguin.

Στις σελίδες αυτού του εξαντλητικής δημοσιογραφικής έρευνας, ο βετεράνος δημοσιογράφος τεχνολογικών θεμάτων Στίβεν Λέβι, αφηγείται την αθέατη ιστορία του Facebook έχοντας εξασφαλίσει προνομιακή πρόσβαση τόσο στα γραφεία των υπαλλήλων όσο και στο ίδιο το σπίτι του ιδρυτή του, Μαρκ Ζάκερμπεργκ. Επί τρία χρόνια, εκμυστηρεύεται ο συγγραφέας, «κατέγραφα την πιο περίπλοκη, δραματική, και πολωτική ιστορία που βίωσα ποτέ στην καριέρα του». Μια αξιοζήλευτη καριέρα που γέννησε σπουδαία βιβλία της τεχνολογικής ιστορίας των καιρών μας, όπως το κλασικό «Hackers, heroes of the computer revolution» (εκδ. O’Reilly, 2010). 

Το κείμενο του Λέβι αποτελεί τεκμήριο δημοσιογραφικής κάλυψης, που φωτίζει τόσο τα λαμπερά όσο και τα σκοτεινά σημεία της τεράστιας επιτυχίας της τεχνολογικής αυτής μηχανής που γεννήθηκε και μεγάλωσε επίσης στην Κοιλάδα του Πυριτίου. Πρόκειται για ένα συναρπαστικό χρονικό της ανάδυσης ενός καινούργιου κόσμου. Και παρότι κρατά συνειδητά αποστάσεις, και προσπαθεί να ισορροπεί την κριτική του με την υπερασπιστική γραμμή της εταιρείας και του ίδιου του ιδρυτή της, δεν τους χαρίζεται. Στην εισαγωγή κιόλας γράφει: «αυτές οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες βασίστηκαν αρχικά στον ιδεαλισμό των ιδρυτών τους, αλλά τώρα αντιμετωπίζονται ως μέρος μιας Φαουστικής διαπραγμάτευσης: για τα θαύματα που μας προσφέρουν πληρώνουμε τίμημα, με την προσοχή μας, την ιδιωτικότητά μας, τον αλληλοσεβασμό μας. Και τώρα τρομάζουμε με την εξουσία τους». 

Το νόημα είναι απλό: εσύ κι εγώ, ο χρήστης της πλατφόρμας ως άλλοι Φάουστ, δημιουργήσαμε λογαριασμό στο Facebook κι υπογράψαμε μια συμφωνία με τον Ζάκερμπεργκ, έναν ακόμα «σπασίκλα με όνειρα», χωρίς να διαβάσουμε τους εκτενείς της όρους ποτέ, ώστε να μας προσφερθεί διασκέδαση, ενημέρωση,  επικοινωνία, και εξουσία στην παλάμη του χεριού μας. Το τίμημα ήταν να χάσουμε την «ψυχή» μας. Έχουμε εθιστεί στα λάικς λες και παίζουμε σε κουλοχέρη, δε μπορούμε να συγκεντρωθούμε, νιώθουμε πολύ πιο μόνοι, συγκρινόμαστε διαρκώς, και νιώθουμε πολύ πιο αδύναμοι να επηρεάσουμε τα πράγματα. Το Facebook μας έκανε όλους αλγοριθμικές μαριονέτες. Μια πιο αναλυτική παρουσίαση του θέματος μπορείτε να διαβάσετε στο εκτενές κείμενο που έγραψα στην Καθημερινή, εδώ.

8. No filter, the inside story of Instagram, Sarah Frier, Simon & Schuster.

Η Σάρα Φριρ είναι μια απ’ αυτές τις ενοχλητικές δημοσιογράφους που δε βολεύονται με τα εταιρικά δελτία τύπου. Γράφει τακτικά στο Bloomberg ως βασική ρεπόρτερ τεχνολογικών θεμάτων και μέσων κοινωνικής δικτύωσης στον πλέον γόνιμο και πλούσιο τόπο της καινοτομίας, στη Σίλικον Βάλει και με το πρώτο βιβλίο της αξιοποιεί την προνομιακή πρόσβασή της στο ψηφιακό χρυσωρυχείο, για να αφηγηθεί «χωρίς φίλτρα» μια εντυπωσιακή ιστορία επιτυχίας.  Αν θέλετε να διαβάσετε περισσότερα για τη συναρπαστική ιστορία που αφηγείται, μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο που έγραψα για την Καθημερινή, εδώ.

9. I am dynamite! Sue Prideaux, Faber & Faber.

Η βιογραφία ενός τόσο βασανισμένου ανθρώπου και τόσο μανιακού στοχαστή δε θα μπορούσε να είναι βαρετή. Στα χέρια της Πριντό, η ζωή και το έργο του Νίτσε γίνονται μια συναρπαστική αφήγηση. Πραγματικά φτάνεις να λυπηθείς και να συμπονέσεις τον άνθρωπο που μίλησε τόσο έντονα για τον υπεράνθρωπο, τη θέληση για δύναμη, την αιώνια επιστροφή. Τα μέρη, οι φιλίες, οι ερωτικές αποτυχίες, η αδελφή του, οι φιλίες του με αμφιλεγόμενα πρόσωπα, τα βιβλία του, όλα συνθέτουν έναν εκπληκτικό βίο, που η βιογράφος κατορθώνει με σεβασμό και φροντίδα να βάλει στο χαρτί. Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει και στην χώρα μας απ’ τις Εκδόσεις Πατάκη, κι ανυπομονώ να δω τη μετάφρασή του. 

10. Human compatible, AI and the problem of control, Stuart Russel, Penguin.

Πριν από οποιαδήποτε σκέψη για την εφαρμογή μιας πανίσχυρης τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας, θα έπρεπε να έχουμε λύσει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, το ζήτημα του ελέγχου της ίδιας της ΤΝ. Το να μη μπορούμε για παράδειγμα να τη σβήσουμε όταν θεωρήσουμε ότι πρόκειται να κάνει ένα μεγάλο λάθος είναι κάτι τεράστιας σημασίας. Ο Στιούαρτ Ράσελ, ερευνητής της ΤΝ και συγγραφέας μαζί με τον Πίτερ Νόρβιγκ της «βίβλου της ΤΝ», έχει ακριβώς αυτό στο μυαλό του όταν μιλά στο μάλλον καλύτερο βιβλίο για την ΤΝ που κυκλοφόρησε πρόσφατα, για μια ΤΝ που να είναι συμβατή με τον άνθρωπο (Human compatible, AI and the problem of control, Allen Lane, 2019). Γιατί αν πούμε στην πανίσχυρη τεχνητή νοημοσύνη ότι ο σκοπός της είναι να μας φέρει έναν καφέ, πιθανότατα το πρώτο πράγμα που θα κάνει θα είναι να αποτρέψει το κλείσιμό της. Ο Ράσελ περιγράφει πειστικά μερικά απ’ τα πιο σημαντικά προβλήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε πριν βρεθούμε μπροστά από  μια μηχανή που μας έχει ξεπεράσει σε ευφυΐα, μ’ έναν εύθυμο αλλά και βαθύ τρόπο. Το βιβλίο πρόκειται να κυκλοφορήσει απ’ τις εκδόσεις Τραυλός. Περισσότερα σχόλια και πληροφορίες, σε κείμενό μου προσεχώς στην Καθημερινή. 

Εύχομαι σε όλες και σε όλους μια πολύ καλύτερη χρονιά!