Το λεπτό κοκκινόμαυρο βιβλιαράκι είχε αγοραστεί απ’ την αδελφή μου. Συνηθίζαμε μάλιστα τότε να βάζουμε και ημερομηνία αγοράς στα βιβλία. 19.01.1995. Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα. Κορνήλιος Καστοριάδης. Εκδόσεις Ύψιλον. Πρόκειται για μια διάλεξη του στοχαστή που έγινε στο Λεωνίδιο το 1984. Με τις εκκλήσεις που ακούγονται και τις συνελεύσεις στο Σύνταγμα για την άμεση δημοκρατία, το ανέσυρα απ’ τη βιβλιοθήκη και το ξαναδιάβασα. Θυμήθηκα και την εκπομπή του Παρασκηνίου, του Τάκη Χατζόπουλου και της Τέτας Παπαδοπούλου (και κυρίως εκείνο το κομμάτι που εξηγεί την αυτονομία στο 16.40′, αλλά και στα σχόλιά του για τον εμφύλιο, τη Σοβιετική Ένωση, τα κινήματα, την Ελλάδα).
Ο Καστοριάδης πιστεύει στην αυτονομία, την άμεση δημοκρατία, κι είναι πολύ σαφής ως προς αυτό που βιώνουμε σήμερα. Ζούμε σε φιλελεύθερες ολιγαρχίες, λέει. Ωστόσο, η δημοκρατία είναι ένας στόχος, καθόλου απλός. Θέλει δουλειά και στοχασμό. Μυαλό, χρόνο και διάλογο για να διαμορφωθεί. Υπάρχει εξουσία στη δημοκρατία και νόμοι που μπορεί να αδικούν κάποια μειοψηφία. Οι αρχαίοι είχαν καταφέρει μέσω πολιτικών επιλογών να εξασφαλίσουν μια πιο αυτόνομη κοινότητα, που βέβαια δεν ήταν τέλεια. Θυμίζω ότι έκαναν πολέμους εναντίον άλλων πόλεων. Ο συγγραφέας λέει ότι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι εξεγέρσεις, τότε (αλλά και τώρα) γίνονταν ως ατομική αντίδραση των καταπιεζόμενων κι όχι για την αλλαγή της κοινωνικής θέσμισης.
Ο Καστοριάδης καταρρίπτει το μύθο που θέλει όλες οι εξεγέρσεις ταξικές. Δε δικαιολογεί τη δουλεία, αλλά δε μπορεί και να την παραβλέψει. Δεν ήταν η δουλεία που έκανε λειτουργική την ελληνική δημοκρατία, αλλά αυτό δε μπορεί να μας κάνει και υπερήφανους. Λέει ότι ακόμα και στην άμεση δημοκρατία, κάποιοι θα πρέπει ν’ αποκλειστούν απ’ το δικαίωμα του εκλέγειν (υπάρχει μια αυθαιρεσία εδώ που δε μπορεί να αποφευχθεί). Τέλος, υποστηρίζει ότι τις περισσότερες φορές η ελληνική δημοκρατία έπραξε σωστά, ωστόσο έλαβε και λάθος αποφάσεις. Η ελληνική δημοκρατία για τον Καστοριάδη δεν πρέπει να είναι πρότυπο, ούτε μοντέλο προς μίμηση, αλλά κέντρισμα, έμπνευση και πηγή ιδεών. Διαβάζοντας τη διάλεξή του, μένω με την αίσθηση ότι η δημοκρατία είναι ένα στοίχημα που βάζει καθένας στον εαυτό του καθημερινά. Αφορά στη σχέση του κάθε πολίτη με τον άλλο, αλλά και με το Δήμο. Αφορά στο διαρκή στοχασμό, στην αμφισβήτηση των δογμάτων. Αφορά στην ιδιότητα του ενεργού πολίτη. Ξαναβλέποντας ωστόσο την εκπομπή με τη συνέντευξή του λέω ότι αξίζει κάποιος να μείνει εδώ και να προσπαθήσει, να μην τον «φάει» κι αυτόν η Ελλάδα (όπως λέει ο Καστοριάδης στο τέλος).

*Γνωστ. Δεν έχω καμία εμπορική ή άλλη σχέση με τον εκδοτικό που αναφέρω πιο πάνω, αλλά γνωρίζω του παραγωγούς του Παρασκηνίου κι έχω μάλιστα κάνει με δική τους παραγωγή ένα ντοκιμαντέρ.