«Όσο πιο καλαίσθητη είναι η τεχνολογία, τόσο θα ομορφαίνει το περιβάλλον μας και θα εξευγενίζει τις ψυχές και τα ένστικτά μας». Κώστας Τσόκλης, εικαστικός.
Με αυτά τα λόγια διαφημίζει ο διάσημος εικαστικός τα Windows 7 της Microsoft. Σε γνωστό πολυκατάστημα βλέπουμε αφίσες με το πρόσωπο του κ. Τσόκλη, την υπογραφή του και το ιδιόχειρο μότο του «Αισθητική έκπληξη!». Ομολογώ ότι είμαι χρήστης των νέων τεχνολογιών, των υπολογιστών, του διαδικτύου, της ψηφιακής κάμερα κ.λπ. κι ότι αναγνωρίζω τα οφέλη που έχουν όλες αυτές οι καινούργιες μηχανές σε μια πλειάδα δραστηριοτήτων. Ομολογώ επίσης ότι υπάρχει μια διάσταση που με έλκει ιδιαίτερα στις νέες τεχνολογίες, κι είναι εκείνη του εκδημοκρατισμού των Μέσων, της ίσης πρόσβασης στα εργαλεία, της διάχυσης της γνώσης. Όμως έχω και τις σοβαρές ενστάσεις μου. Τόσο στο βιβλίο μου για τα ιστολόγια, όσο και στο ίδιο το ιστολόγιό μου και στις παρεμβάσεις μου, έχω υποστηρίξει ότι ενώ η τεχνοφιλία και η τεχνοφοβία αντίστοιχα, έχουν μεγάλο έρεισμα στα Μέσα, η τεχνοκριτική γνωρίζει πραγματικά ημέρες ανυποληψίας. Βέβαια είναι λογικό να υπερισχύει η τεχνοφιλία, όταν διαχρονικά στην τεχνολογία επενδύεται χρόνος και χρήμα, άρα ελπίδες για περαιτέρω οικονομική ευμάρεια. Στέκομαι στη διαφήμιση της Microsoft γιατί θεωρώ ότι έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Πρώτα απ’ όλα η επιστράτευση ενός σημαντικού εικαστικού για να προωθήσει τα καινούργια windows δείχνει ότι η τεχνολογία «σπρώχνει» κατά κάποιο τρόπο την κοινωνία να γίνει δημιουργική. Δεν επιλέχθηκε ένας γνωστός επιχειρηματίας, ούτε κάποιος γραφειοκράτης του οποίου η δουλειά διευκολύνεται, ούτε καν ένας συγγραφέας, αλλά ένας εικαστικός, μια μικρή μαθήτρια, κι ένας δρομέας. Σε ένα πρώτο επίπεδο η επιλογή του εικαστικού έγινε για να τονιστεί η εικαστική αναβάθμιση του νέου προϊόντος, όπως η επιλογή της μικρής μαθήτριας έγινε για να τονιστεί η απλότητα, και η επιλογή του δρομέα, για να τονιστεί η ταχύτητα. Ας μην ξεχνάμε ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των εταιρειών λογισμικού είναι μεγάλος κι εμπλέκει τόσο τα ζητήματα της ευχρηστίας και της ταχύτητας, όσο και τις αισθητικής. Δείτε την Apple για παράδειγμα και το βάρος που δίνει στο σχεδιασμό τόσο του hardware όσο και του software.

Εδώ όμως ο εικαστικός φαίνεται να έχει επιλεχθεί και για έναν ακόμα λόγο: είναι καλλιτέχνης, η φαντασία του δεν έχει όρια και είναι χειριστής εργαλείων. Το διαφημιστικό του κείμενο τώρα, μοιάζει με προσευχή. Όσο πιο όμορφα είναι τα εργαλεία μας, τόσο πιο όμορφη θα είναι η κοινωνία, η ζωή μας, εμείς. Θεέ μου κάνε την τεχνολογία μας πιο όμορφη! Πόσο αλήθεια είναι αυτό που λέει ο κ. Τσόκλης όμως; Η τεχνολογία πράγματι μπορεί να ομορφύνει το περιβάλλον. Μολονότι η αισθητική εμπλέκει τον υποκειμενισμό εκείνου που την προσλαμβάνει, μπορούμε να δεχτούμε ότι σύμφωνα με κάποια κριτήρια, κάποιο έργο μπορεί, σε μια δεδομένη εποχή, να χαρακτηριστεί καλαίσθητο. Όμως δεν είναι εκεί το πρόβλημα μιας τέτοιας παραδοχής.

Το πρόβλημα είναι ότι το εργαλείο, η τεχνολογία είναι ουδέτερη. Το να ζητάμε να είναι πιο καλαίσθητη, είναι πραγματικά αφελές και επικίνδυνο. Διότι η αισθητική, χωρίς την ηθική διάσταση, δεν είναι παρά διακόσμηση ή ρύπος. Εξηγούμαι: μια καλαίσθητη βόμβα, ομορφαίνει πιθανώς το περιβάλλον, αλλά είναι αμφίβολο εάν εξευγενίζει τις ψυχές και τα ένστικτά μας. Ομοίως, τα Windows 7 μπορούν να είναι πανέμορφα, αλλά να χρησιμοποιούνται από χιλιάδες ανθρώπους που έχουν κακόβουλα σχέδια. Μπορεί π.χ. η Microsoft να υποκλέπτει με τα λογισμικά της τα προσωπικά μας αρχεία. Η αισθητική τελειοποίηση ποτέ δεν εγγυήθηκε κάποιο είδος ηθικής τελειοποίησης κι ούτε πρόκειται κάποτε να το κάνει για τον απλό λόγο, ότι η αισθητική είναι «εκτός ηθικής». Ομοίως, η τεχνολογία από μόνη της δεν εγγυήθηκε ποτέ μια ορθολογική, ανθρωπιστική χρήση της. Αισθητική και τεχνολογία χωρίς ηθική διάσταση: φασισμός μήπως;