Διαβάζω στη στήλη «Μέσα και Media» του Χρήστου Ξανθάκη στην Ελευθεροτυπία της Κυριακής ότι η πρώτη προσωπικότητα του ελληνικού web θα υπογράψει διαφημιστικό συμβόλαιο. Κι αναρωτιέμαι; «ποιά είναι η πρώτη προσωπικότητα του ελληνικού web, και ποιός μας λέει ότι δεν έχει από καιρό υπογράψει κάποιο άλλο διαφημιστικό συμβόλαιο;» Αυτό που με λίγα λόγια θέλω να πω -το έχω γράψει και στο βιβλίο, αλλά νομίζω ότι αξίζει να συνεχίσουμε να το συζητάμε- είναι ότι στο Διαδίκτυο και ειδικότερα τώρα στα ιστολόγια υπάρχει ένα καθεστώς αδιαφάνειας που καλύπτεται πίσω από μια κουρτίνα υποτιθέμενης διαφάνειας. Παρατηρούμε για παράδειγμα ανθρώπους να εκθέτουν με άνεση την προσωπική τους ζωή σε δημόσια θέα, αλλά δε γνωρίζουμε αν αυτό είναι αλήθεια ή ψέμματα. Στη μπλογκόσφαιρα, παγκοσμίως, έχουν εμφανιστεί ψευδο-ιστολόγια από εταιρείες οι οποίες θέλησαν να εκμεταλλευτούν τα Νέα Μέσα για να διεισδύσουν στα νεανικά δωμάτια και τους υπολογιστές, και να αλιεύσουν νέους πελάτες. Τα ψευδο-ιστολόγια, όταν γίνονται γνωστά, αντιμετωπίζονται αρνητικά, αλλά ο κίνδυνός τους είναι διαρκώς υπαρκτός. Στο Διαδίκτυο δύσκολα μπορείς να είσαι σίγουρος για κάτι, ιδίως όταν εκθειάζονται ή απορρίπτονται προϊόντα. Ωστόσο, χρειάζεται διαφάνεια όχι μόνο στον τρόπο που λειτουργούν οι πολίτες, αλλά πρώτα και κύρια στον τρόπο που λειτουργούν οι εταιρείες.
Στη δημοκρατία καθένας είναι ελεύθερος να αποφασίσει πώς θα πορευτεί, με ποιούς θα πάει, ποιούς θ’ αφήσει κ.λπ. Αν ένας μπλόγκερ θέλει να τοποθετήσει διαφημίσεις στο μπλογκ του είναι ελεύθερος να το κάνει. Μπορεί ακόμα να συμμετάσχει ο ίδιος σε διαφημίσεις. Όλοι του αναγνωρίζουν αυτό το δικαίωμα. Τί θα συμβεί όμως αν ο μπλόγκερ έχει δεχτεί να διαφημίζει υπηρεσίες ή προϊόντα χωρίς να το γνωρίζουν οι αναγνώστες του; Ή τί θα συμβεί όταν ο μπλόγκερ είναι δημοσιογράφος;
Φαίνεται ότι τα ιστολόγια είναι μια πρώτης τάξης ευκαιρία για την πέμπτη εξουσία να επεκτείνει την αδιαμφισβήτητη δύναμή της. Με τα ιστολόγια η βιομηχανία του μάρκετινγκ μπορεί να συνεχίσει να κάνει συμφωνίες κάτω απ’ το τραπέζι, να δίνει δώρα, να υπαγορεύει ιστορίες κ.λπ., να προσλαμβάνει σοβαρούς ανθρώπους στην υπηρεσία της. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιεί όλο αυτό το χαοτικό δυναμικό προς όφελος των πελατών της.
Η βιομηχανία των δημόσιων σχέσεων για παράδειγμα γιορτάζει με το ανώνυμο Διαδίκτυο, διότι η ίδια είναι μια σκιώδης βιομηχανία που δρα ανώνυμα κι ανεξέλεγκτα. Αφού άλωσε τα Μέσα, καθιστώντας τα συνυπεύθυνα για την υπόγεια υποκατάσταση της δημοκρατίας (μέσω των λόμπι, των PR και των διαφημίσεων), τώρα έρχεται να οικειοποιηθεί το Διαδίκτυο, τον πλέον ελεύθερο δημόσιο χώρο. Αν δεν απαιτηθεί διαφάνεια από μέρους της, το Διαδίκτυο θα γίνει ακόμα πιο αναξιόπιστο κι ανυπόληπτο στη συνείδηση των ζωντανών ανθρώπων. Γιατί σε λίγο κάποιοι μπλόγκερ θα γίνουν λομπίστες και δημοσιοσχετίστες και δε θα γνωρίζουμε ποιός τους πληρώνει.
Αλλά για να υπάρξει διαφάνεια πρέπει να υπάρξει και διάθεση απ’ τη μεριά των ίδιων των μπλόγκερ, κάτι που αυτή τη στιγμή μοιάζει απίθανο. Δυστυχώς, σε επίπεδο συζήτησης έχουμε ακόμα πολλές υστερήσεις.
Manolis Andriotakis 
ΑΥΤΟΙ ΤΗΝ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΟΥΣ, ΚΑΙ ‘ΜΕΙΣ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ!
Αυτή είναι η αυθόρμητη φράση που σχηματίστηκε στο μυαλό μου αφού διάβασα το κείμενό σου αγαπητέ Μανώλη. Περιττό να πω, ότι συντάσσομαι με το πνεύμα του. Θέλω μόνο να κάνω μιά-δυό παρατηρήσεις πάνω στο ζήτημα που (ξανα)θέτεις.
Ξέρω τις απόψεις σου γιά την ανωνυμία, οι οποίες με βρίσκουν κατά μεγάλο ποσοστό αντίθετο. Όμως δεν το θίγω γιά ν’ ανοίξω συζήτηση επ’ αυτού. Ούτε είναι το κυρίως θέμα σου, ούτε είναι της παρούσης. Απλώς θέλω να σου πω, ότι μικρή σημασία έχει γιά τα επίδικα ζητήματα μεταξύ ημών και αυτών η ανωνυμία ή ψευδωνυμία. Γιατί; Γιατί, έτσι κι αλλιώς, αυτή η 5η εξουσία όπως την ονοματίζεις, έχει αποδείξει ότι έχει την δύναμη να αλώνει κάθε τι που εκτιμά ότι την εξυπηρετεί. Σκέψου μόνο, πώς έχει μετατρέψει δημοσιογράφους-«φίρμες» (αλλά φίρμες – χωρίς εισαγωγικά – στο εμπόριο και παραεμπόριο) σε πλασιέδες! Πλασιέδες, με όλη την σημασία της λέξης! Το φαινόμενο αυτό μπορεί να το δει κανείς σε όλη του την μεγαλοπρέπεια, στα αθλητική ραδιόφωνα, που βρίσκονται στην πρωτοπορία της εμπορευματοποίησης.
Την εξυπηρετεί αυτήν την εξουσία το ανώνυμο Διαδίκτυο; Φυσικά, αλλά σε ειδικές «έκτακτες»περιπτώσεις και πάλι όμως λιγότερο απ’ όσο φοβάσαι. Γιατί; Για τον ίδιο λόγο που εσύ – κι εγώ, γιατί συμφωνώ σ’ αυτό μαζί σου – θεωρείς την ανωνυμία, υπόθεση μειωμένης αξιοπιστίας! Αυτή είναι και η αιτία, που μιά τεράστια γκάμα μαρκών πληρώνουν αμύθητα ποσά σε προσωπικότητες για να τις σπονσοράρουν! Πού είναι ιδιαίτερα χρήσιμο το ανώνυμο Διαδίκτυο; Κυρίως σε υποθέσεις αποδόμησης, δηλαδή δολιοφθοράς του αντιπάλου μέσω της διασποράς ψευδών ειδήσεων και πληροφοριών. Κι εκεί όμως με μέτρο! Γιατί αυτό το χτύπημα «κάτω από την ζώνη» μπορεί να το χρησιμοποιήσει κι αντίπαλος. Και τότε ζημιώνονται όλοι. Επιπλέον: Με τις διαπλοκές του κεφαλαίου, τις συμφωνίες «κάτω από το τραπέζι» και τις συμφωνημένες διαιρέσεις «ζωνών πωλήσεων», πολλοί από αυτούς που εμφανίζονται ως ασυμφιλίωτοι αντίπαλοι, στην πραγματικότητα ακολουθούν πρακτικές εναρμονισμένων εμπορικών στρατηγικών.
Η δεύτερη παρατήρηση έχει να κάνει με το όνομα που έχεις δώσει στην διαφημιστική βιομηχανία – του κλάδου των δημοσίων σχέσεων συμπεριλαμβανομένου. Από πολλές απόψεις είναι εύστοχο, δεν το συζητώ. Έχει όμως ένα μειονέκτημα: Αθωώνει την 4η εξουσία! Γιατί υπονοεί, ότι, ως 5η, είναι μία άλλη, μεταγενέστερη και ανώτερη εξουσία (ίσως και αντίπαλη για κάποιους «ακαριαίους» αναγνώστες), ενώ στην πραγματικότητα είναι μία άλλη, που έχει προκύψει όμως από την επί της ουσίας ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΗ της με την 4η! Έτσι, παρά την ευστοχία του το συγκεκριμένο όνομα, δεν καταφέρνει να αποδώσει όλη αυτήν την «ύπουλα» κρυφή μετάλλαξη. Καταλαβαίνεις τι θέλω να πω, έτσι δεν είναι;
Ξέρω ότι έχεις γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο με αυτό το όνομα στον τίτλο του και κατά συνέπεια το πιστεύεις πολύ. Παρ’ όλα αυτά, σε προσκαλώ σε δημιουργική αναζήτηση ενός νέου όρου, που να σηματοδοτεί με μεγαλύτερη ακρίβεια ό,τι συμβαίνει στην μαύρη εποχή μας…
Τέλος, για να κλείσω με τον τίτλο του σημερινού σχολίου μου: Ξέρουμε πολύ καλά ότι το Διαδίκτυο είναι ένα …μαχαίρι! «Αυτοί» θα το χρησιμοποιήσουν φυσικά γιά να απλώσουν το χαβιάρι τους στα ψωμάκια πολυτελείας που συνηθίζουν να έχουν στο τραπέζι τους. Εμείς ας το χρησιμοποιήσουμε για να τους κόψουμε την όρεξη!
Ο καθένας την δουλειά του!
Χαιρετώ.
Αντισθένη, δε μου αρέσουν τα μαχαίρια. Για εμένα το Διαδίκτυο είναι ένας δημόσιος χώρος, ένα σύμπαν, ή αν θες, ένα Μέσο επικοινωνίας, ενημέρωσης, ψυχαγωγίας. Ή ακόμα μια πλατφόρμα προσωπικής έκφρασης. Όταν πέφτω στην παγίδα να το χρησιμοποιώ ως όπλο (προπαγάνδας ή ό,τι άλλο) δε νιώθω ιδιαίτερα υπερήφανος.
Ως προς τη δεύτερη παρατήρησή σου τώρα, να πω ότι ο όρος 5η εξουσία επινοήθηκε απ’ τον Ιγνάσιο Ραμονέ, ο οποίος έγραψε πως χρειάζεται μια 5η εξουσία πολιτών προκειμένου να ελέγξει την 4η εξουσία του Τύπου. Εγώ βλέποντας ότι η 4η εξουσία έχει υποκατασταθεί απ’ την εξουσία του μάρκετινγκ, της διαφήμισης, των PR, ονόμασα τις τελευταίες υπερεξουσίες, 5η εξουσία. Επίσης δεν έχω καμία διάθεση να δικάσω ή να αθωώσω εξουσίες. Το βιβλίο για τα μπλογκ, αλλά και το ίδιο το βιβλίο για τη διαφήμιση, μιλά πολύ αναλυτικά, εκτός των άλλων, και για τον εκφυλισμό της 4ης εξουσίας.
Aγαπητέ Μανώλη,
Πολύ με μπέρδεψε το απαντητικό σου σχόλιο! Μου λες «δεν μου αρέσουν τα μαχαίρια». Μα όταν εσύ ο ίδιος έχεις γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο που επικρίνει την άλωση του Τύπου από το Μάρκετινγκ, όταν επαναλαμβάνεις από το μπλογκ σου ένα μέρος της επιχειρηματολογίας που χρησιμοποίησες στα σχετικά κεφάλαια του αντίστοιχου βιβλίου σου στηλιτεύοντας τον «υπόγειο» τρόπο με τον οποίο δουλεύει το PR business στο Διαδίκτυο, τι νόημα έχει αυτή η πασιφιστική δήλωσή σου; Δεν βγάζω άκρη!
Επίσης δεν βγάζω άκρη όταν λες «δεν έχω καμία διάθεση να δικάσω ή να αθωώσω εξουσίες». Γιατί σε πολλές περιπτώσεις αυτό κάνεις (και καλά κάνεις, ασχέτως αν δεν συμφωνώ πάντα)! Τώρα το αποκηρύττεις!
Αυτές οι αντιφάσεις μου φαίνονται αξεπέραστες. Εκτός αν μου τις επιλύσεις.
Χαιρετώ.