Τα ιστολόγια θα μπορούσαν να είναι ένα εργαλείο χτισίματος, ένα εργαλείο συνδημιουργίας ποικίλων έργων και ιδεών. Θα μπορούσαν να είναι ένα εργαλείο συνάντησης, συνεργασίας. Όμως δυστυχώς οι περισσότεροι στην Ελλάδα το αντιλαμβάνονται όπως και καθετί άλλο: ως ένα ακόμα όπλο που θα τους επιτρέψει να πετύχουν τους σκοπούς τους. Σπάνια θα δεις σ’ ένα ιστολόγιο τη διανοητική ή πρακτική πορεία κι εξέλιξη ενός σκεπτόμενου ανθρώπου ή μιας συλλογικότητας. Αυτό που βλέπουμε με εκπληκτική συνέπεια να υπηρετείται είναι ένα μαχόμενο πλήθος υποκειμένων που προσπαθεί να επιβάλει τα δίκαιά του κατηγορώντας συνήθως τους πάντες. Το τοπίο μοιάζει ολοένα και περισσότερο με πεδίο μαχών, παρά με οτιδήποτε άλλο. Έρευνα, πρωτότυπη δημιουργία, στοχασμός, αναζήτηση της αλήθειας, διάλογος, αυτές είναι έννοιες που τείνουν να αποσπαστούν απ’ τα άμεσα ενδιαφέροντα της πλειοψηφίας των ιστολόγων. Αυτό που έχει επικρατήσει κατά κράτος είναι η μαχητική όψη των ιστολογίων, κάτι που κατά τη γνώμη μου θα καταδικάσει το Μέσο σε μια ολοένα και πιο ρηχή, ολοένα και πιο αναξιόπιστη, ανεύθυνη και τελικά ανάξια εξουσιαστική χρήση που λίγο θα διαφοροποιείται απ’ τα παραδοσιακά Μέσα και τη διαφήμιση.
Το έχω πει δεκάδες φορές: τα ιστολόγια ήταν και εξακολουθούν να είναι μια μεγάλη ευκαιρία να ΑΛΛΑΞΟΥΝ τα Μέσα της ενημέρωσης, της επικοινωνίας, της ψυχαγωγίας, της πληροφόρησης και να εκδημοκρατιστούν. Δυστυχώς, το λέω με μεγάλη λύπη, ως κοινωνία ιστολόγων δεν έχουμε – τουλάχιστον ως τώρα – να επιδείξουμε κάτι το ευφάνταστο ή έστω κάτι βαθύ, και οι εξαιρέσεις είναι ελάχιστες. Μέχρι τώρα, καθένας απ’ το δικό του στρατόπεδο, είμαστε υπερήφανοι για ΝΙΚΕΣ στον επικοινωνιακό πόλεμο που έχει κυρηχθεί ανάμεσα σε διάφορες ομάδες. Όμως τα ιστολόγια δεν είναι μόνο αυτό, ούτε υπάρχει λόγος να είναι κυρίως αυτό, ένα επικοινωνιακό όπλο δηλαδή. Επαναλαμβάνομαι, αλλά το οφείλω στην ίδια τη σκέψη μου: η χρήση ενός όπλου, ή μάλλον η γενικευμένη χρήση των blog ως όπλων, ελλοχεύει τον κίνδυνο ενός γενικευμένου πολέμου που θα πληρώσει η ίδια η κοινωνία. Επειδή ζούμε σε μια πολεμοχαρή κοινωνία, νομίζω ότι πρέπει συνεχώς να επισημαίνουμε τις ολέθριες συνέπειες των πολέμων.
Βέβαια όταν αρχίζει να χρησιμοποιεί κάποιος ένα εργαλείο ως όπλο, τα πράγματα αρχίζουν και ξεκαθαρίζουν, η ζωή γίνεται πιο ανεκτή, κι επιπλέον ο άνθρωπος βρίσκει επιτέλους νόημα στη ζωή του. Ταυτόχρονα όμως οι χρήσεις ενός Νέου ή νεότερου Μέσου αρχίζουν και συγχέονται, τα όρια ξεθωριάζουν και βέβαια όλα γίνονται πιο επικίνδυνα. Χρησιμοποιώντας ένα Μέσο ως εργαλείο προπαγάνδας, ως ένα ακόμα επικοινωνιακό όπλο, σταδιακά μειώνεις την αξία της πραγματικά επικοινωνιακής διάστασης προς όφελος της δύναμης. Το Μέσο, από διαδραστικό εργαλείο συζήτησης, εκπίπτει σε όπλο. Από εδώ και πέρα, θα πρέπει να αναζητάς συμμάχους, οι οποίοι θα σε βοηθούν να αντιμετωπίζεις εχθρούς. Ο κόσμος σου συμπυκνώνεται στο απλοποιητικό σχήμα ΕΧΘΡΩΝ και ΦΙΛΩΝ. Παντού βλέπεις ευκαιρίες αντεπίθεσης, κυνηγητού, σαμποτάζ κ.λπ. και κάθε άλλη πιθανή χρήση υποβαθμίζεται σε δευτερεύουσα.
Μέχρι τώρα, η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ γινόταν αντιληπτή ως όπλο κυρίως απ’ τους διαφημιστές, γι’ αυτό και το λεξιλόγιό τους είναι γεμάτο συναφών όρων, όπως ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ, TARGET GROUP, GUERILLA MARKETING κ.λπ., και τα κείμενα αναφοράς τους είναι στρατιωτικά εγχειρίδια όπως Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ του Σουν Τζου. Καθώς οι διαφημιστές και οι εταιρείες δημόσιων σχέσεων άλωσαν και την πολιτική, καθιστώντας την όμηρό της, σήμερα, η επικοινωνία είναι όπλο ΚΑΙ για τα πολιτικά κόμματα. Τώρα, είναι σειρά του λαού να ακολουθήσει το παράδειγμα. Τώρα, όλοι έχουμε την ευκαιρία να γίνουμε πολεμιστές της επικοινωνίας. Φτιάχνουμε ένα blog και ξεκινάμε τον πόλεμο. Συγνώμη, αλλά αυτό δεν είναι εκδημοκρατισμός της κοινωνίας μέσω της διάχυσης τεχνολογίας, αλλά εκμαυλισμός και εκβαρβαρισμός της. Μοιράζοντας στους πάντες όπλα, ένα είναι βέβαιο: ότι κάποια στιγμή όλοι θα στραφούν ενάντια σε όλους. Απ’ την άλλη, εκείνοι που χάνουν το μονοπώλιο της βίας και των όπλων θα γίνουν ακόμα πιο στυγνοί και κυνικοί, καθώς θα επινοήσουν όπλα ακόμα πιο καταστροφικά (τα λεγόμενα όπλα μαζικής καταστροφής). Ο αφοπλισμός είναι ένα ωραίο αίτημα, αλλά βέβαια πρέπει να είμαστε και πραγματιστές. Στην περίπτωση των πραγματικών όπλων έχει νόημα να απαιτούμε λιγότερα όπλα. Στην περίπτωση των επικοινωνιακών όπλων επίσης πρέπει να ζητάμε λιγότερα όπλα. Ταυτόχρονα, πρέπει να ζητάμε τον αυστηρό έλεγχο όσων τα χρησιμοποιούν. Και το σημαντικότερο: πρέπει να διδάσκουμε τις εναλλακτικές χρήσεις της τεχνολογίας. Όσο υποβιβάζουμε τα ιστολόγια σε όπλα, κι όσο αναδεικνύουμε τη βίαιη χρήση των Νέων Μέσων, τόσο λιγότερες θα γίνονται οι πιθανότητες να κάνουμε σοβαρές αλλαγές σ’ αυτή την κοινωνία προς όφελος όλων.
Manolis Andriotakis 
THE PEN IS MIGHTIER THAN THE SWORD
Νομίζω αγαπητέ Μανώλη, ότι οι όποιες σωστές απόψεις υπάρχουν στο post σου αδικούνται, επειδή τις έχεις τοποθετήσει σε λανθασμένο και – το χειρότερο – ανύπαρκτο στην πραγματικότητα πλαίσιο.
Εντοπίζω τις σωστές απόψεις σου, στην κριτική σου σχετικά με την δυσκολία διαλόγου που παρατηρείται στα blogs, όπως άλλωστε και σε όλη την κοινωνική ζωή. Επίσης, στην συγκρουσιακή και απορριπτική διάθεση, ακόμα και μεταξύ ανθρώπων που οι απόψεις τους δεν είναι καν αντίθετες, αλλά συγγενείς. Φαίνεται, ότι, στην πλειοψηφία αυτών των φαινομένων, μάλλον οι ανταγωνισμοί εγωϊσμών και προσωπικοτήτων βρίσκονται από πίσω, παρά η αντιπαράθεση ιδεών και απόψεων. Τουλάχιστον αυτή είναι η δική μου γνώμη.
Από εκεί και πέρα όμως, οδηγείς ο ίδιος αυτές τις σωστές διαπιστώσεις σου σε αδιέξοδο. Η επικοινωνία, είτε στη ατελή της μορφή (εκπομπή χωρίς δυνατότητα διαλόγου), είτε στην διαλεκτική, πάντα ήταν «όπλο». Πώς είναι δυνατόν να ζητάς τον «αφοπλισμό» της; Ζητάς το αδύνατο! (Όχι βέβαια με την έννοια που το ζητούσαν οι Γάλλοι φοιτητές του ’68). Και γιατί σε ενοχλούν οι μαχητικές φωνές; Η δική σου φωνή, από αυτό εδώ το βήμα, δεν είναι μαχητική; Πού βρίσκεται το κακό;
Τέλος, γιατί καταφέρεσαι τόσο εναντίον της λέξης και της έννοιας «προπαγάνδα»; Όλοι δεν κάνουμε προπαγάνδα – άσχετα αν κάποιοι την κάνουν χοντροκομμένα; Εσύ ο ίδιος δεν προπαγανδίζεις τις απόψεις και τις ιδέες σου, κατά της ασυδοσίας της διαφήμισης π.χ., ή υπέρ της επωνυμίας στο Διαδίκτυο; Έχεις πολλές φορές επαινέσει το blog της G700. Αυτό δεν κάνει προπαγάνδα υπέρ των θέσεών του; Και πάλι: Πού το κακό;
Υποθέτω – αλλά πάλι δεν είμαι και σίγουρος – ότι, όταν αναφέρεσαι στην λέξη «προπαγάνδα», έχεις στο μυαλό σου την πολιτική μορφή της. Ναι, αλλά, αν είναι έτσι, προσδιόρισέ το για να συνεννοηθούμε. Διαφορετικά, σύμφωνα με το post σου, πρέπει να απορρίπτεις, τόσο ένα blog που υπεραμύνεται της χορτοφαγίας, όσο και ένα άλλο που τάσσεται υπέρ της Δικτατορίας του Προλεταριάτου. Είναι έτσι;
Χαιρετώ.
Εγώ συμφωνώ με τα περισσότερα που επισημαίνει αυτό το ποστ.
Παρεμπιπτόντως, τις παρενέργειες της «πολεμοχαρούς» διάθεσης τις έχω βιώσει ο ίδιος, και κάποια στιγμή κατάλαβα ότι… δεν ζει ΜΟΝΟ με αυτή ο άνθρωπος, παρόλο που -σίγουρα- ζούμε σε μια χώρα με ΠΟΛΛΑ στραβά, οπότε είναι λογικό επακόλουθο νομίζω, ΜΟΛΙΣ αρχίσει κανείς να μπλογκάρει, να ασχοληθεί με αυτά τα στραβά, ίσως υπέρ το δέον. Ομως ποτέ δεν ξέχασα ότι αν δεν έχει κανείς και κάτι θετικό να προσφέρει, κάτι δημιουργικό, σκέτη η κριτική δεν είναι από μόνη της αρκετή για θετική εξέλιξη.
Ασχολούμαι ακόμη με «πολεμικά» θέματα στο δικό μου μπλογκ, με την εξής διαφορά όμως. Οτι απέφυγα, ολοένα και περισσότερο, είτε να ΠΕΡΙΟΡΙΣΩ το μπλογκ σε αυτή τη διάσταση (έχοντας και πολά αμιγώς δημιουργικά θέματα) είτε να γίνω άλλος ένας υπολογιστής «Σε κοπάδι», γυρεύοντας μόνο φίλους ή εχθρούς σε μια μονομερή διαμάχη επιπέδου αγέλης. Το αγελαίο του πολέμου αυτού που λες, με απωθεί. Θα ήθελα περισσότερο να σκεφτούν οι άνθρωποι αυτόνομα, όπως εσύ στο βιβλίο σου κατά της διαφήμισης (Πέμπτη Εξουσία)…
Διότι -κακά τα ψέματα- ΚΑΙ η δική σου δουλειά, αγαπητέ Μανώλη, αποτελεί ένα είδος πολέμου, μια κριτική – δημιουργική εν προκειμένω, αλλά οπωσδήποτε κριτική…
Υ.Γ. Θα ήθελα να προσθέσω (για να μη δημιουργώ λάθος εντυπώσεις) ότι το βιβλίο «η Πέμπτη Εξουσία» δεν το διάβασα… ακόμη. Βρήκα όμως κείμενα ΓΙΑ αυτό το βιβλίο και συμμερίζομαι τις θέσεις του. Το έχω στη λίστα «προς αγορά».
Και με αυτη την ευκαιρία, θα προσθέσω κι ότι ΑΝ δεν έψαχνα σήμερα περισσότερα στοιχεία, δεν θα ήξερα ΚΑΝ ότι υπήρξε αυτό το βιβλίο. Θα είχα επηρεαστεί ΜΟΝΟ από τον «ντόρο» που δημιουργήθηκε γύρω από ένα άλλο θέμα, εκείνο της ανωνυμίας στα μπλογκ. Εκεί… ελαφρώς «την πάτησες» κατά τη γνώμη μου, αλλά και ταυτόχρονα ΑΔΙΚΗΘΗΚΕΣ ΠΟΛΥ από πάρα πολλα μπλογκ. Η πρόταση να είναι εφικτή η εξακρίβωση ταυτότητας των μπλογκ που λασπολογούν, μπορεί να ήταν εν μέρει σωστή και λογική, όμως στο… Ελλαδιστάν θα είχε και δυσάρεστες -και άδικες- παρενέργειες (αν κρίνουμε από την υπόθεση του «blogme.gr»). Δυστυχώς όμως, το θέμα αυτό έγινε αιτία για προκατάληψη, διάχυτη στη μπλογκόσφαιρα που εμπόδισε ακόμη κι εμένα να ψάξω περισσότερα για τις ιδέες του συγγραφέα Μανώλη Ανδριωτάκη.
Θα πω λοιπόν έναν καλό λόγο, σε μια χώρα εθισμένη σε μονομερή κριτική: Το βιβλίο «Πέμπτη Εξουσία» είναι εκ των πραγμάτων επαναστατικό και τολμηρό βιβλίο. Σίγουρα θα προκάλεσε και κάποιες δυσάρεστες αντιδράσεις από το κατεστημένο. ΔΕΝ είναι λίγο, να είσαι νέος συγγραφέας, και στα 30 σου χρόνια να κάνεις ολομέτωπη επίθεση σε μια Εξουσία – τη διαφήμιση. Αυτά…
Αγαπητέ omadeon, στην ανάρτηση κάνω μια διαπίστωση, έπειτα από σχεδόν πέντε χρόνια στη μπλογκόσφαιρα: ότι η πολεμική διάσταση κυριάρχησε έναντι όλων των άλλων. Κι εγώ ο ίδιος συχνά ενέδωσα σ’ αυτή την τάση. Βέβαια η κριτική, εν προκειμένω εκείνη που αποδείδεις στο βιβλίο μου, εκλαμβάνεται κι αυτή ως ένα ακόμα είδος όπλου, λανθασμένα κατά τη γνώμη μου, διότι η πλήρης κριτική είναι εκείνη που δε διστάζει να κάνει διαρκώς αυτοκριτική. Έτσι το έργο του κριτικού δε σταματά ποτέ και μ’ αυτή την έννοια, θα πρέπει να υπάρχει πολύ σοβαρός λόγος για να σταματήσει την κριτική και να αναλάβει δράση συμμετέχοντας σε δράσεις. Όμως η δουλειά της κριτικής είναι κι αυτό που λες «ο καλός λόγος» . Να αναγνωρίζουμε δηλαδή αυτά που βρίσκονται στην υπηρεσία του ανθρώπου και της ζωής. Το βιβλίο μπορεί στα χέρια κάποιων να γίνει όπλο, αλλά εγώ το έγραψα περισσότερο ως αντίλογο στο μονόλογο της διαφήμισης. Εν πάση περιπτώσει, το βιβλίο για την πέμπτη εξουσία, όπως σωστά υπέθεσες έχει υποστεί την αναμενώμενη αδιαφορία και οργή πολλών. Στη χώρα μας η διαφημιστική εξουσία δρα εντελώς ασύδοτα και αλλαζονικά. Δείτε τί συμβαίνει με τις παράνομες διαφημιστικές πινακίδες. Οπότε δεν είναι καθόλου παράξενο που το περιοδικό που έχουμε ξεκινήσει, το POST-Media, το οποίο δεν περιέχει διαφημίσεις και μιλά συχνά για τα προβλήματα της διαφήμισης, να αντιμετωπίζει την περιφρόνηση και την αποσιώπιση των άλλων Μέσων.
Σε σχέση με τους μπλόγκερ και τον τρόπο που με αντιμετώπισαν πριν από ένα χρόνο, αν ψάξετε σ’ αυτό το μπλογκ θα καταλάβετε πολλά. Ποτέ δεν υποστήριξα το ρόλο του ήρωα, δε μου αρέσει η ηρωποίηση. Υποστήριξα όμως τη δύναμη και την αξία μιας πρότασης (κριτικής, ή ό,τι άλλο) που γίνεται επώνυμα. Βεβαίως καθετί που διατυπώνεται δημόσια, θα επισύρει και το μένος κάποιων. Μπορεί ο άνθρωπος που λέει κάτι δυσάρεστο να υποστεί συνέπειες, το ξέρω καλά γιατί το έχω ζήσει στο πετσί μου. Όμως μόνο έτσι μπορεί να προωθηθεί ο διάλογος καθώς και οι λύσεις των πολλών προβλημάτων μας. Ειδάλλως θα είμαστε καταδικασμένοι σε σκιαμαχίες.
Αντισθένη, η προπαγάνδα είναι συνυφασμένη μ’ ένα προστακτικό είδος λόγου, το οποίο δεν αμφισβητείται και σε καμμία περίπτωση δε συνδιαλλέγεται. Είναι η διαφήμιση, το σύνθημα, το σλόγκαν, η επικοινωνιακή πρακτική που σε προστάζει, που σε παροτρύνει, χωρίς να την ενδιαφέρει η γνώμη σου. Αντίθετα, αυτό που κάνουμε εδώ, το γεγονός ότι κάτω απ’ τα γραφόμενά σου είναι τα γραφόμενά μου, είναι διάλογος.
Είναι συνυφασμένη με όλα αυτά Μανώλη, γιατί στην καθημερινή της χρήση η λέξη αυτή, όπως και πολλές άλλες, χάνει το πλήρες της περιεχόμενο. Έτσι καταλήγει να χρησιμοποιείται στην εκπτωχευμένη της μορφή. (Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και στην εκπτωχευμένη της μορφή διόλου δεν περιορίζεται στον προστακτικό λόγο, όπως λανθασμένα λες). Χωρίς καμία διάθεση να παραδοξολογήσω ή να καταφύγω σε σοφιστείες: Ο περιορισμός της έννοιας στα στενά όρια που βάζεις είναι αποτέλεσμα …προπαγανδιστικής πρακτικής.
Η διαφήμιση, το σύνθημα, το σλόγκαν, η επικοινωνιακή πρακτική (με την έννοια που της δίνεις) είναι μία συγκεκριμένη μορφή προπαγάνδας με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Μία άλλη μορφή προπαγάνδας, δηλαδή παράθεση επιχειρημάτων με σκοπό την πειθώ ενός ακροατηρίου (γιατί αυτό είναι το βασικό περιεχόμενο της λέξης), είναι το κείμενό σου με τίτλο «Ο αθέμιτος ανταγωνισμός του δωρεάν Τύπου και η σιωπή γύρω του». Και η δυνατότητα διαλόγου δεν το κάνει κάτι άλλο. Χώρια που εδώ, πρέπει να κάνω μιά υποσημείωση.
Υπάρχουν διάλογοι και διάλογοι. Υπάρχει ο διάλογος κατά τον οποίο δύο άνθρωποι συζητούν από κοινές θέσεις την επίλυση ενός προβλήματος. Εδώ, όντως το στοιχείο της προπαγάνδας (με την έννοια που υποστηρίζω εγώ) δεν υπάρχει. Και υπάρχει και ο αντιπαραθετικός διάλογος που θα μπορούσε να γίνει, ας πούμε, μεταξύ εσού και του Γεωργελέ ή του Τσαγκαρουσιάνου για το κείμενό σου που προανέφερα. Ακόμα κι αν ο διάλογος αυτός γινόταν με το «σεις» και με το «σας», έχεις την εντύπωση ότι θα ήταν κάτι διαφορετικό από την αλληλοδιάδοχη παράθεση (προπαγανδιστικών) επιχειρημάτων και ανεπιχειρημάτων με επίδικο αντικείμενο τον προσεταιρισμό του κοινού που θα τον παρακολουθούσε;
Όποιος έχει θέσεις τις προπαγανδίζει Μανώλη όπως μπορεί. Με άρθρα, με βιβλία, με blog, με εκπομπή. Το θέμα είναι ποιές είναι οι θέσεις του και πόσο καλά τις υπερασπίζεται.
Χαιρετώ.
Αντισθένη, αντιλαμβάνομαι τη δουλειά μου περισσότερο ως μια ανοιχτή, στοχαστική και κριτική διαδικασία, παρά ως προπαγάνδα ή ως ανίχνευση τεχνικών της πειθούς. Ερευνώ, δοκιμάζω, διατυπώνω, διορθώνω, συζητώ και ξανά απ’ την αρχή.
Tο πώς αντιλαμβάνεσαι την δουλειά σου Μανώλη είναι μέρος της δικής σου προσωπικής περιοχής και δεν μου πέφτει λόγος. Απλώς να θυμάσαι ότι κατά τις βασικές αρχές της ατομικής Ψυχολογίας το «αντιλαμβάνομαι» αλλολοδιαπλέκεται με το «θέλω να αντιλαμβάνομαι».
Χαιρετώ.
Το έχω υπόψη μου.