Τα τεχνολογικά διακυβεύματά μας: οι υστερήσεις και οι προοπτικές

Στη χώρα μας η τεχνολογία αντιμετωπίζεται με δύο εν πολλοίς απόλυτα συναισθήματα, που προκαλούν είτε ακατανίκητες έλξεις, είτε σφοδρές απωθήσεις. Γνωρίζω ανθρώπους που αρνούνται πεισματικά να αναγνωρίσουν τα οφέλη του Διαδικτύου, αλλά γνωρίζω και ανθρώπους που θεωρούν το Διαδίκτυο, τη λύση όλων των προβλημάτων. Ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο ακραίες κι άκριτες στάσεις υφίσταται ένα πεδίο, αδιάφορο στους πολλούς, και ανεξερεύνητο για τη δημόσια ατζέντα, το οποίο είναι γόνιμο για συζητήσεις, κρίσεις και πειράματα. Είναι το πεδίο όπου μπορεί κάποιος να θέσει ερωτήματα, να υποβάλλει σε βάσανο τις απόψεις και τα δεδομένα, να πειραματιστεί με έννοιες, θεωρίες και πρακτικές, να ασκήσει κριτική, και να προτείνει θέσεις που θα υιοθετηθούν και θα απορριφθούν κατά περίπτωση απ’ την κοινωνία. Αυτό το πεδίο βρίσκεται στο μεταίχμιο, στη λεπτή γραμμή ανάμεσα σε κάθε πόλωση. Είναι το πεδίο της τεχνο-κριτικής.

Εδώ λοιπόν, μέσα στο κλίμα της απόλυτης τεχνολογικής ευφορίας (πρέπει να πουληθεί επειγόντως νέα τεχνολογία) και στο κλίμα του τυφλού τεχνολογικού πεσιμισμού (πρέπει να προστατευθούν κεκτημένα), υπάρχει ένας παρθένος χώρος που προκαλεί συζητήσεις, αμφιβολίες, αλλά και καινούργια παραδείγματα. Όμως αυτή τη στιγμή είναι ισχνός, σχεδόν ανύπαρκτος. Στα Μέσα Ενημέρωσης, όπου θα μπορούσε να έχει βήμα, κυριαρχεί το πολωτικό σχήμα, τεχνοφιλίας/τεχνοφοβίας, κι όλες οι ενδιάμεσες ποιότητες αποκλείονται ως μη αναπαραστάσιμες και επικίνδυνες, καθώς μπορούν πιθανά να συμφιλιώσουν φαινομενικά αγεφύρωτες απόψεις σε σχήματα και συνθήκες που θα μπορούσαν να προωθήσουν τόσο το κοινό, όσο και το ατομικό, καλό. Δυστυχώς, στον ενεστώτα χρόνο ο στοιχειώδης διάλογος γίνεται από απόψεις-καρικατούρες που συναγωνίζονται ποιά θα διατυπώσει πιο καθαρά το φοβικό ή το θρησκευτικό συναίσθημα υποταγής της κοινωνίας απέναντι στις νέες τεχνολογίες. Βεβαίως, το γεγονός αυτό εξυπηρετεί τα Μέσα, που θέλουν μέσα σε ελάχιστα λεπτά, να διατυπωθούν όλες οι γνώμες, οι πληροφορίες και οι γνώσεις. Αλλά και στο Διαδίκτυο, όπου θα περίμενε κάποιος μια «φυσική» εκδίπλωση κριτικών επιχειρημάτων και συζητήσεων, δεν παρατηρείται αξιοποίηση των εργαλείων σ’ αυτή την κατεύθυνση.

Γενικά στην Ελλάδα, υπάρχει η εντύπωση ότι η κριτική είναι κάτι στείρο, που γκρινιάζει, αφορίζει, κακίζει, μηδενίζει και απαξιώνει. Όμως η κριτική, ακριβώς επειδή αναλύει, στοχάζεται, δοκιμάζει, είναι σε θέση να προτείνει και να εμπνέει συνθέσεις πρωτόγνωρες, πρωτοποριακές, παραγωγικές, χρήσιμες και ταυτόχρονα ανθρώπινες. Αν θέλουμε η χώρα να προχωρήσει τεχνολογικά, όχι απλά παρακολουθώντας τους «άλλους», θα πρέπει να αναπτύξει αυτό τον ενδιάμεσο χώρο της τεχνο-κριτικής, του στοχασμού, της έρευνας. Χρόνος υπάρχει. Όπως επίσης και ανθρώπινο δυναμικό. Το θέμα είναι ποιός θα έχει το όραμα, τα χρήματα και τη διάθεση να υπερβεί τα πολωτικά σχήματα, να δει κατάματα τις υστερήσεις και τα εμπόδια που στήνονται καθημερινά στον τομέα της έρευνας και της σκέψης, και να εξερευνήσει τις προοπτικές μιας πραγματικά βοηθητικής, ευφάνταστης κι απελευθερωτικής χρήσης της τεχνολογίας.