Ακούω συχνά για το έλλειμμα ηγεσίας που υπάρχει στη χώρα και προσπαθώ να αναλύσω τί ακριβώς εννοούν όσοι το επικαλούνται. Έχω την αίσθηση ότι οι περισσότεροι αναφέρονται στην κεντρική πολιτική σκηνή, στα κόμματα, στους συνδικαλιστικούς και άλλους πολιτικούς σχηματισμούς. Όμως στην πραγματικότητα εκεί έχουμε συγκεντρωμένους τους περισσότερους ηγέτες. Αν ένα παιδί στην Ελλάδα δείξει ηγετικές ικανότητες είναι πιθανότερο να το στρέψουν στην πολιτική παρά σε κάποιο άλλο παραγωγικό πεδίο. Αυτή είναι η πρώτη διαπίστωση. Η δεύτερη είναι ακόμα πιο δυσάρεστη. Στην Ελλάδα η ηγεσία εκλαμβάνεται σαν μια δράση που καθοδηγεί, που καθορίζει, που προπορεύεται, που διαφθείρει και διαφθείρεται. Στη χώρα μας η ηγεσία προκαλεί δυνατά αισθήματα έλξης κι απώθησης. Οι ίδιοι για παράδειγμα που μιλούν περί ελείμματος ηγεσίας, τρομοκρατούνται στην ιδέα ενός πανίσχυρου ηγέτη. Πώς εννοούμε λοιπόν το έλειμμα ηγεσίας και τί μπορούμε να κάνουμε για να αποκτήσουμε καλύτερους ηγέτες; Πώς θα τους εντοπίσουμε;

Ο ηγέτης είναι ένα πρόσωπο που οικειοθελώς ξεχωρίζει απ’ το πλήθος κι αναλαμβάνει την ευθύνη ν’ ανοίξει δρόμους, να οδηγήσει, να εξερευνήσει, να πειραματιστεί, να ηγηθεί. Ο ρόλος του είναι πολύ διακριτός κι απαραίτητος. Σε μια κοινωνία όπου η έννοια της ηγεσίας είναι εμπεδωμένη, πλήρης και περιεκτική, οι ηγέτες είναι πραγματικά αρωγοί της συνολικής προσπάθειας. Αντίθετα, η κοινωνία που βιώνει αντιφατικά συναισθήματα για τους ηγέτες της, έχει μια ηγεσία αναποτελεσματική, ξένη, και πολύ συχνά φαύλη. Όσοι μιλούν περί ελλείμματος ηγεσίας, εννοούν μάλλον ότι δεν έχουμε άξιους ηγέτες.

Όμως ας ασχοληθούμε λίγο με εκείνους που επιχαίρουν με αυτό το έλειμμα κι ενισχύουν τα απωθητικά αισθήματα των υπολοίπων. Αν και οι περισσότεροι βλέπουμε την ηγεσία ως απαραίτητο μέσο για να κυβερνηθούμε, αρκετοί την αντιμετωπίζουν με μεγάλη καχυποψία, προβλέποντας τη μετεξέλιξή της ως απειλή, ως την απειλή του παντοδύναμου δυνάστη. Όσοι αμφισβητούν την ηγεσία γενικώς έχουν στο μυαλό τους ένα λαοπλάνο πρόσωπο που εξαπατά τις μάζες και σαν αποτέλεσμα δε μπορούν καν να διανοηθούν ότι οι ηγέτες μπορούν να είναι χρήσιμοι και ωφέλιμοι για όλους. Δεν θέλουν να πιστέψουν ότι υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας που αποτρέπουν την κατάχρηση της εξουσίας. Αρνούνται να δουν τα οφέλη της λογοδοσίας και της διαφάνειας. Οι αρνητές της ηγεσίας φαντάζονται ένα κόσμο που αυτοκυβερνάται χωρίς φάρους, χωρίς χάρτες, χωρίς δορυφόρους, χωρίς πλοηγούς. Κατευθείαν στα βράχια. Κι έτσι δεν καταλαβαίνουν ότι η εμφάνιση ενός πραγματικού δημαγωγού είναι πιο εύκολη όταν οι πολίτες δεν έχουν εργαλεία ελέγχου των εξουσιών και των ηγεσιών.

Κατά τη γνώμη μου, ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα κι από εκείνους που αμφισβητούν την έννοια της ηγεσίας, είναι το γεγονός ότι εκείνοι που λυπούνται με το έλειμμα άξιων ηγετών, δεν κατορθώνουν -εντός αυτού του ζοφερούν κλίματος που επικρατεί στη χώρα- να πουν τί ζητούν από έναν ηγέτη. Θεωρώ ότι αν καταφέρουμε να διατυπώσουμε τις ανάγκες μας, και τις επιθυμίες μας ως πολίτες και μέλη των κοινοτήτων, σχετικά με όσους θέλουμε να ηγούνται, τότε κι εκείνοι πιθανώς ν’ αναγνωρίσουν στον εαυτό τους όσα ζητά η κοινωνία και να ξεχωρίσουν μόνοι τους απ’ το πλήθος, όπως γίνεται πάντα. Κάθε κοινωνία και κάθε εποχή παράγει σύμφωνα με τις ανάγκες της, τους δικούς της ηγέτες. Τους παράγει και τους αναδεικνύει με τους δικούς της τρόπους και μηχανισμούς. Αυτή η κοινωνία έχει παράξει αντιφατικούς ηγέτες γιατί ζει μέσα σε μια αντιφατική στιγμή της ιστορίας, σ’ ένα αντιφατικό κι αμφίσημο πλαίσιο. Για να παράξει κάτι διαφορετικό θα πρέπει όσοι θέλουν κάτι διαφορετικό, να γίνουν πολύ πιο συγκεκριμένοι. Στα πρόσωπα των ηγετών καθρεφτίζονται οι προσδοκίες, οι ανάγκες και τα συναισθήμτα των ανθρώπων. Πρέπει με λίγα λόγια να συνειδητοποιήσουμε ποιοί είμαστε και τί θέλουμε.

Πώς θέλουμε λοιπόν να είναι οι ηγέτες μας; Δε ρωτάω πώς θέλουμε να φαίνονται, αλλά πώς να είναι. Αν απαντήσουμε με σαφήνεια και καθαρότητα σ’ αυτό το κρίσιμο ερώτημα τότε θα έχουμε κάνει ένα πρώτο βήμα στην αλλαγή. Σε επόμενη ανάρτηση θα επιχειρήσω να διατυπώσω τί περιμένω εγώ απ’ τους ηγέτες μας.