Ό,τι κι αν έχω δημιουργήσει είναι αποτέλεσμα συλλογικής εργασίας. Ακόμα και τα βιβλία, έργα που φαινομενικά γράφονται από ένα χέρι, είναι αποτέλεσμα εντατικής εργασίας πολλών ανθρώπων. Επομένως, ό,τι κι αν παραγάγω, ό,τι κι αν συνθέσω, θα εμπεριέχει πάντα μια θεμελιώδη αρχή: την αρχή της συνεργασίας. Η συνεργασία είναι μια υψηλή τέχνη, διότι απαιτεί συγκεκριμένες ποιότητες και καλλιέργεια του εαυτού. Στη χώρα μας, δε διδασκόμαστε να δρούμε συλλογικά. Εκπαιδευόμαστε όλοι από πολύ νωρίς στην καθαρά ατομική προσπάθεια και στον ανταγωνισμό. Η έννοια της συνεργασίας, στο ελληνικό σχολείο εξαντλείται σε κάποιες σποραδικές δραστηριότητες και σε μερικές θεωρητικού επιπέδου επικλήσεις ενός αόριστου ομαδικού πνεύματος. Όμως η ομαδικότητα, η συνεργατική όψη κάθε ανθρώπινης δράσης, δε μπορεί παρά να είναι στο κέντρο κάθε σοφής διδασκαλίας.

Μ’ αυτό το θεμελιώδες κενό γνώσης, προχωράμε στη ζωή μας στα τυφλά, θυμωμένοι και μόνοι, προσπαθώντας να προσφέρουμε, να επιβιώσουμε, να απολαύσουμε. Ο άλλος γίνεται κατά περίπτωση είτε εμπόδιο, είτε μέσο επίτευξης σκοπών, και πολύ σπάνια συνοδοιπόρος, καταλύτης, πραγματικός συνεργάτης. Δομούμε συμμαχίες για να πολεμήσουμε, αντί για ομάδες να συνδημιουργήσουμε.

Η συνεργασία επίτρεψε στον άνθρωπο να προοδεύσει, να αντιμετωπίσει δυσκολίες, να ανοιχτεί σε νέες περιπέτειες κι όμως οι περισσότεροι από εμάς την αντιμετωπίζουμε σαν ένα αναγκαίο κακό. Σήμερα που η χώρα είναι βυθισμένη σε τεράστια αδιέξοδα, η συνεργασία γίνεται ακόμα πιο δύσκολη. Οι πολίτες αγωνιζόμαστε να σταθούμε όρθιοι και να ξεπεράσουμε την κρίση, με εργαλεία που δημιούργησαν την κρίση. Ο μεταξύ μας ανταγωνισμός είναι ολοφάνερο πως δεν μπορεί να καταστεί για πολύ ακόμα βιώσιμος: έχει γίνει εξοντωτικός.

Συνειδητοποιώντας αυτή την βαθιά έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας, είμαστε τώρα υποχρεωμένοι να κάνουμε μια καταστατική αναθεώρηση των σχέσεών μας και να υιοθετήσουμε ένα νέο μοντέλο συνύπαρξης. Ίσως να είναι η μεγαλύτερη πρόκλησή μας. Να συνεργαστούμε επινοώντας πλαίσια κοινής πορείας και συνδημιουργίας, καλύπτοντας θετικά το κενό γνώσης κι εμπειρίας.