Η αγωνία όλου του πλανήτη αναφορικά με την εκλογή του 44ου προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, είναι πλέον έκδηλη κι επικεντρώνεται σ’ ένα μεγάλο ερώτημα: «τί και πόσο θα αλλάξει στις ΗΠΑ, κι άρα, σε όλο τον πλανήτη;» Η αλήθεια είναι ότι αν σταθούμε στην εικόνα και στα συμβολικά φορτία της, θα πρέπει να αισιοδοξούμε. Ο νέος πρόεδρος της πλουσιότερης χώρας της υφηλίου είναι νέος, μόλις 47 ετών, μαύρος, με μεικτή θρησκευτική και φυλετική καταγωγή, δημοκρατικός. Αν όμως σκάψουμε πιο βαθειά στο προφίλ και τις εξαγγελίες του θα βρούμε πολλούς λόγους, να είμαστε, το λιγότερο, πιο σκεπτικοί. Κατά καιρούς ο νέος πρόεδρος έχει κάνει αμφίσημες, ή ακόμα και συντηρητικές δηλώσεις, αλλά τώρα δε θα σταθώ στις προεκλογικές του ομιλίες, οι οποίες είναι συνήθως ένα κράμμα κομματικών διακυρήξεων, προσωπικών ενατενίσεων και εκλογικών χαϊδολογημάτων. Τόσο για τη διεκδίκηση του χρίσματος των Δημοκρατικών όσο και στη λεγόμενη προεδρική κούρσα, οι υποψήφιοι αναγκάζονται, απ’ τα Μέσα και τους ψηφοφόρους, να μιλήσουν με κάθε τρόπο, ώστε να αποδείξουν όλα τα χαρακτηριστικά, που θα καθρεφτίσουν το αναγκαίο για τη νίκη εκλογικό σώμα. Θα σταθώ όμως στο δεύτερο, πολύ ενδιαφέρον υφολογικά, και κατατοπιστικό ιδεολογικά, βιβλίο του Μπαράκ Ομπάμα, το οποίο κυκλοφορεί και στα ελληνικά (εκδ. Πόλις). Επειδή διάβασα μια χαρτόδετη αμερικάνικη έκδοση (εκδ. Vintage) θα αναφερθώ σε εκείνη κι όχι στην ελληνική μετάφραση.

Κατ’ αρχήν ο τίτλος του βιβλίου. Στα ελληνικά, η φράση « The audacity of hope» αποδόθηκε ως «Τολμώ να ελπίζω». Το πρόβλημα εδώ δεν είναι η μετάφραση, μιας και το «τολμώ να ελπίζω» συμπεριλαμβάνεται στην ερμηνεία του «θράσους της ελπίδας», αλλά η πατρότητα της φράσης, η οποία ανήκει στον πάστορα του Ομπάμα, Jeremiah A. Wright Jr. Αν κάνει κάτι με αυτή την κίνηση, αλλά και σε όλη την έκταση του βιβλίου ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, είναι να μιλά για τη θρησκευτική του πίστη, σε μια Αμερική της οποίας ο προηγούμενος πλέον πρόεδρος, Τζορτζ Μπους Τζούνιορ, δήλωνε ότι πάνω απ’ όλα είναι πιστός στο Θεό. Στο βιβλίο του ο Ομπάμα, αφιερώνει ένα κεφάλαιο στην πίστη και τη θρησκεία και μιλά για το σεβασμό των ετερόθρησκων, αλλά κυρίως διακηρύσσει τη δική του πίστη στο Θεό. Το ύφος του ωστόσο δε θυμίζει σε τίποτα τον προκάτοχό του. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια ευθεία, αλλά πιο χαμηλόφωνη πίστη, έναν άνθρωπο που λέει ότι είναι μικρός μπροστά στο μεγαλείο του Θεού. Καθένας βγάζει τα συμπεράσματά του. Η αλήθεια είναι ότι το ύφος που διατρέχει όλο το βιβλίο, είναι το ύφος ενός ανθρώπου προσιτού, ταμπεινού, προσηνή, που μιλά για τον εαυτό του χωρίς κόμπλεξ. Ο Ομπάμα δηλώνει εξίσου σθεναρά την πίστη του στα αμερικάνικο Σύνταγμα, ως έναν «οδικό χάρτη που παντρεύει το πάθος με τη λογική, το ιδανικό της ατομικής ελευθερίας μα τις ανάγκες της κοινότητας». Και παρότι καθηγητής συνταγματολογίας, μιλά με μια γλώσσα που μιλά στην καρδιά και στο μυαλό του καθενός. Στο βιβλίο βλέπουμε έναν νέο άνδρα να πλένει πιάτα, να αλλάζει πάνες, να συγκινείται, να μιλά με τρυφερότητα για τη μητέρα, τη γιαγιά και τη σύζυγό του. Διαβάζοντας κάποιος το βιβλίο μένει με την εντύπωση ότι ο συγγραφέας θα μπορούσε να είναι ένας φίλος του.

Οι πολιτικές και οικονομικές τώρα απόψεις του νέου προέδρου, όπως διαφαίνονται ξεκάθαρα στο βιβλίο του, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια συζήτησης. Ο Ομπάμα είναι ένας οπαδός της ελεύθερης αγοράς, του οικονομικού ανταγωνισμού και της κυριαρχίας του Laissez-Faire που στηρίζει όμως και τις κρατικές ρυθμίσεις, ανάλογα με το θέμα και τις ανάγκες της κάθε απόφασης. Είναι πολέμιος του ολοκληρωτισμού, της απολυταρχίας (absolutism) της ελεύθερης αγοράς, αλλά δεν είναι και σοσιαλιστής. Μιλά διαρκώς ενάντια στον κυνισμό, των αγορών, των κυβερνώντων και των ελίτ. Επιμένει ότι πρέπει να ισορροπήσει η Αμερική ανάμεσα στον ιδεαλισμό και το ρεαλισμό. Και το κάνει με το άνετο στυλ κάποιου που μιλά με ειλικρίνεια και πάθος. Δεν κρύβει για παράδειγμα ότι οι εκλογικές καμπάνιες είναι ό,τι πιο βαρύ υπάρχει ή ότι το θέμα «χρήμα και πολιτική» είναι φλέγον. Λέει ότι είναι κι εκείνος δέσμιος των Μέσων, αλλά ότι έχει απορρίψει γεύματα με λομπίστες ή επιταγές από επιχειρήσεις τζόγου ή καπνοβιομηχανίες. Η άνεσή του, φαίνεται ότι προκύπτει από έρευνες που έχει κάνει το επιτελείο του για την αποδοχή συγκεκριμένων θέσεών του. Υποστηρίζει π.χ. την οπλοκατοχή σε πολιτείες όπου τα όπλα συνιστούν μέρος της τοπικής κουλτούρας και του πολιτισμού, αλλά αρνείται το γάμο μεταξύ ομοφυλόφιλων. Πιστεύει στο τρίπτυχο παιδείας, επιστήμης, τεχνολογίας. Μιλά με γνήσιο πάθος για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και για τις νέες τεχνολογίες και το Διαδίκτυο. Η επίσκεψή του στο «βασίλειο» της Google περιγράφεται με τα πλέον ζωντανά χρώματα. Την ίδια στιγμή δεν παραλείπει διαρκώς να μιλά υπέρ αδυνάτων, εκτός απ’ το οικονομικό θαύμα παρακολουθεί στενά και το οικονομικό αδιέξοδο των εργοστασίων που μεταναστεύουν στο Μεξικό ή στην Κίνα. Ομοίως, απ’ την πλευρά των αδυνάτων αναφέρεται και στα θέματα των φυλετικών διακρίσεων, υποστηρίζοντας ένα τρόπον τινά πρόγραμμα συναινετικής συνύπαρξης και συνεργασίας των φυλών, που θα στηριχτεί στην οικονομική τους άνοδο.

Για το κρίσιμο θέμα της οικονομίας και της φορολογίας ο Ομπάμα μιλά μέσω του πλουσιότερου αυτή τη στιγμή ανθρώπου στον πλανήτη, του διάσημου επενδυτή Γουόρεν Μπάφετ. Ο Ομπάμα ανασυστήνει μια μεταξύ τους συνάντηση, στην οποία ο Μπάφετ ισχυρίζεται ότι πληρώνει λιγότερους φόρους από το θυρωρό του! Με λίγα λόγια, το αναδιανεμητικό του σχέδιο (η λέξη αναδιανομή πλούτου δεν αναφέρεται ούτε μια φορά βέβαια στο βιβλίο), θα βασιστεί στην ευρύτερη φορολόγηση των πλουσίων. Αναφορικά τέλος με τη θέση των ΗΠΑ στον υπόλοιπο κόσμο, ο Ομπάμα επαναλαμβάνει τις πάγιες θέσεις του: υποστήριξε την απάντηση στο Αφγανιστάν, αλλά εξαπατήθηκε κι εκείνος, όπως όλος ο αμερικάνικος λαός, για τα όπλα μαζικής καταστροφής του Ιράκ και τη συνακόλουθη εισβολή των ΗΠΑ εκεί. Επίσης λέει ξεκάθαρα ότι πρέπει να φύγουν σταδιακά απ’ το Ιράκ. Όμως η γενικότερη στάση απέναντι στον κόσμο, εξακολουθεί να είναι μεσσιανική, ηγεμονική. Οι ΗΠΑ πρέπει νε έχουν έναν πρώτο ρόλο, έναν πρώτο λόγο σε αυτά που συμβαίνουν στον πλανήτη, κι όπου χρειάζεται να παρεμβαίνουν. Η ειλικρίνεια βέβαια του νέου προέδρου στο βιβλίο είναι αφοπλιστική, αφού παραδέχεται ότι οι ΗΠΑ έχουν παίξει κατά καιρούς σκοτεινά παιχνίδια, υποστηρίζοντας δικτάτορες και ολοκληρωτικά καθεστώτα.

Η γενικότερη εντύπωση που αποκομίζει κάποιος απ’ το βιβλίο είναι ειρηνική, φιλική, ήρεμη. Ο Ομπάμα μιλά δημοσίως για τη οικογένεια, για την οικογένειά του, σαν να μιλά σε μια κλειστή παρέα, ή σ’ ένα φιλικό του πρόσωπο. Η γλώσσα του είναι απλή κι ανεπιτίδευτη. Σε κάποια στιγμή για να δείξει ότι κάτι τον πόνεσε, γράφει «Ouch!», άουτς, αυτό με πόνεσε. Αυτό ακριβώς το άνοιγμα, αυτή η επιχείρηση εκλέπτυνσης και εκλαϊκευσης της εικόνας ενός πολιτικού που ηγείται πλέον των ΗΠΑ, έχει σίγουρα στρατηγική σημασία σε επίπεδο μάρκετινγκ. Ο προσηνής πρόεδρος έχει μόλις κατασκευαστεί. Από εδώ και πέρα όμως, ό,τι και να κάνει το μάρκετιγνκ, ο πρόεδρος αρχίζει να κρίνεται απ’ τις πράξεις του. Τώρα που γνωρίζουμε ότι το προϊόν και η συσκευασία του «πουλάει», ας δούμε με ψυχραιμία και το περιεχόμενό του.