Τα Νέα Μέσα βοηθούν στην εκλογή  νέων ηγετών, τα Νέα Μέσα βοηθούν τις εξεγέρσεις, τα Νέα Μέσα εκδημοκρατίζουν την κοινωνία και δίνουν ευκαιρίες στους πάντες. Οι απόψεις αυτές, που διακονούνται από ετερόκλητες πηγές εμφανίζουν το Διαδίκτυο ως μια νέα κοινωνική και πολιτική πανάκεια. Αν τις πιστέψουμε τυφλά, θα συναινέσουμε άραγε σε μια νέα αναγέννηση του ιδιωτικού και δημόσιου χώρου, ή διακινδυνεύουμε να βρεθούμε προ δυσάρεστων εκπλήξεων;

Ο συγγραφέας Πολ Βιριλιό προς τα μέσα της δεκαετίας του ‘90 είπε ότι αν ο 19ος αιώνας ήταν ο αιώνας των μεταφορών, τότε ο εικοστός αιώνας ήταν ο αιώνας των επικοινωνιών και των ατυχημάτων. Όταν ο γάλλος στοχαστής πρωτοεμφανίστηκε στο διάλογο, ο κόσμος έτρεφε ακόμα μεγάλες προσδοκίες για την τεχνολογική «πρόοδο», και η κριτική του ήταν για πολλούς, «υπερβολική». Η αλήθεια είναι ότι ο Πολ Βιριλιό δεν υπήρξε ποτέ αισιόδοξος, καθώς δεν ξέχασε ποτέ την ατομική βόμβα, που ήταν ένα «παράπλευρο» αποτέλεσμα της τεχνολογικής προόδου. Στο βιβλίο του «Η Πληροφοριακή Βόμβα» (εκδ. Νησίδες), ο γάλλος πολεοδόμος προέβλεψε ένα ΚΡΑΧ των εικόνων και των πληροφοριών, το οποίο θα προέκυπτε απ’ τους υπολογιστές και τα δίκτυα. Σήμερα, αρκετά χρόνια μετά, κι εν μέσω μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης που προσομοιάζει ενός οικονομικού ΚΡΑΧ, βρισκόμαστε ένα βήμα πριν την επιβεβαίωση των φόβων του Βιριλιό. Τα τεχνολογικά ατυχήματα ήδη συμβαίνουν.

Πολλοί θα σπεύσουν να αποφανθούν ότι ο εν λόγω συγγραφέας είναι στην καλύτερη περίπτωση μια Κασσάνδρα, ή στη χειρότερη ένας Λουδίτης, ωστόσο ο Βιριλιό δεν είναι παρά ένας τεχνο-κριτικός. Στο σύγχρονο κόσμο υπάρχει μια άκριτη υιοθέτηση της τεχνολογίας, για οικονομικούς κυρίως λόγους. Την ίδια στιγμή δημιουργούνται στερεότυπα που επαναλαμβάνονται διαρκώς απ’ τα παραδοσιακά Μέσα και μονοπωλούν το ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα, η συζήτηση περί «ψηφιακών δικαιωμάτων» είναι πολή δημοφιλής, ενώ αντίθετα οι υποχρεώσεις των κυβερνοναυτών είναι εντελώς εκτός ατζέντας. Η αυξανόμενη ανωνυμία επίσης, είναι ένα ακόμα θέμα ταμπού.

Η έλευση του κοινωνικού Δικτύου και των λεγόμενων social media έχει σημάνει μια νέα εποχή, τα πρώτα θολά δείγματα της οποίας γίνονται αντιληπτά με πλείστες αφορμές. Υπάρχουν τα προφανή, η νέα δυνατότητα κοινωνικοποίησης και συγκρότησης συλλογικοτήτων, αλλά υπάρχουν και τα συγκαλυμένα που πρέπει να αποκωδικοποιηθούν, να ερμηνευθούν και να αναλυθούν.

Σε ένα στρογγυλό τραπέζι που συμμετείχα προ μηνών, υποστήριξα ότι τα Νέα Μέσα μπορούν κάλλιστα αντί να εκδημοκρατίσουν μια κοινωνία, να την εκφασίσουν. Ο συγγραφέας Νίκος Δήμου μού απάντησε ότι η ανάδυση του ναζισμού συνέπεσε ή και βοηθήθηκε απ’ τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τις προπαγανδιστικές τους «αρετές», τα οποία αφορούν σ’ ένα είδος επικοινωνίας «του ενός που απευθύνεται στους πολλούς». Όμως το Διαδίκτυο αφορά ένα είδος επικοινωνίας που «πολλοί μιλούν σε πολλούς» γι’ αυτό είναι αδύνατη μια αναβίωση του ναζισμού σε κοινωνίες που έχουν ανοιχτεί στο Διαδίκτυο, είπε ο κ.Δήμου. Κατά τη γνώμη μου, η ανάλυσή του δεν παύει να είναι απλά μια τεχνοφιλική δήλωση πίστης στη δημοκρατική φύση του Διαδικτύου. Αυτό που ουσιαστικά αποκρύπτει η πρότασή αυτή είναι η ίδια η φύση των Μέσων. Η τηλεόραση θα μπορούσε να είναι ένα δημοκρατικό Μέσο, αν άλλαζε διαρκώς το πρόγραμμά της, αν δεν ήταν ιδιοκτησία δέκα επιχειρηματιών ή του κυβερνώντος κόμματος, κι αν φυσικά ήταν ανοιχτή στους πάντες. Το ίδιο και το ραδιόφωνο. Αυτό που καθιστά ένα Μέσο δημοκρατικό, είναι η δημοκρατική χρήση του. Το Διαδίκτυο και τα Νέα Μέσα δεν είναι η πανάκεια που θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε. Όλες οι πανηγυρικές επικλήσεις του «κοινωνικού», «δημοκρατικού», κι «ελεύθερου» Διαδικτύου, προβάλλουν οικείες επιθυμίες πάνω σ’ ένα Μέσο που εμείς οι ίδιοι μπορεί να χρησιμοποιούμε για να εγκαθιδρύσουμε πιο καταπιεστικές και πιο ανελεύθερες συνθήκες.

Αυτή τη στιγμή ταυτίζουμε στρεβλά καθετί επαναστατικό με το Διαδίκτυο, τη στιγμή που στο Διαδίκτυο, εκτός των καινοτόμων προτάσεων, ανθούν κι ίσως πολλαπλασιάζονται οι πιο επικίνδυνες απόψεις, με τους πιο τρομακτικούς τρόπους, και τη μεγαλύτερη δυνατή σύγχιση. Για παράδειγμα εκθειάζουμε τη δύναμη του Διαδικτύου να συγκροτεί ομάδες με κοινά συμφέροντα ή ενδιαφέροντα, αλλά ποτέ δε βλέπουμε ότι οι ομάδες αυτές μπορεί να είναι ρατσιστικές ή ομοφοβικές. Το Διαδίκτυο είναι ένα εκπληκτικό Μέσο με πάρα πολλές δυνατότητες. Είναι σχετικά νέο και ελκυστικό, παρουσιάζει νέες ευκαιρίες, ξαναμοιράζει οικονομικές πίτες, συγκροτεί εκ νέου αγορές προϊόντων, φήμης, ιδεών. Όμως ενέχει και κινδύνους που αν δεν τους συζητήσουμε, θα τους βρούμε κάποια στιγμή μπροστά μας, και δε θα είναι απλά προβλήματα, αλλά δράκοι, που τόσο καιρό κρύβαμε επιμελώς στη ντουλάπα.

*Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Highlights (τεύχος 39).