Σ’ ένα πρόσφατο άρθρο του στο περιοδικό New Yorker, ο συγγραφέας Malcolm Gladwell, έκανε δριμεία κριτική στους ευαγγελιστές των social media. Ουσιαστικά, ο συγγραφέας είπε ότι ο ακτιβισμός στα social media είναι αναποτελεσματικός. Μ’ άλλα λόγια, κατά τον Gladwell, αυτό που γίνεται στα social media δεν είναι καν ακτιβισμός, αλλά μια μορφή συμμετοχής των χρηστών σε κάποιες δημόσιες εκδηλώσεις στήριξης και διαμαρτυρίας διάφορων τάσεων. Η επιχειρηματολογία του βασίζεται στη διάκριση των όρων ακτιβισμός και social media.
Απ’ τη μια ο ακτιβισμός είναι μια υψηλού ρίσκου δράση, απαιτεί ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των συμμετεχόντων, μια ιεραρχική δομή οργάνωσης και πραγματικές θυσίες απ’ την πλευρά των πολιτών, ενώ απ’ την άλλη τα social media αφορούν σε χαμηλού ρίσκου δραστηριοποίηση, δημιουργούν χαλαρούς δεσμούς μεταξύ των χρηστών, βασίζονται σε δίκτυα κι όχι ιεραρχίες, ενώ δεν αξιώνουν πραγματικές θυσίες, μερικά κλικ μπορούν να είναι αρκετά.
Ως διάκριση όρων, το σχήμα του Gladwell γενικά με βρίσκει σύμφωνο.
Τόσο ο ακτιβισμός όσο και τα social media έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά που περιγράφει. Το λάθος όμως που κάνει ο αρθρογράφος είναι ότι θεωρεί αυτές τις δομικές διαφορές αξεπέραστες, ότι ουσιαστικά ακτιβισμός μέσω των social media δεν θα μπορέσει ποτέ να υπάρξει. Νομίζω ότι η πραγματικότητα ολοένα και πιο συχνά θα τον διαψεύδει. Τα social media είναι σχετικά νέα υπόθεση: ακόμα πειραματιζόμαστε, ακόμα δοκιμάζουμε. Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν θετικά δείγματα ευαισθητοποίησης και κινητοποίησης πολιτών. Στην υπόθεση των παράνομων διαφημιστικών πινακίδων, που με αφορά και προσωπικά, μπορεί να μη ξεχύθηκαν χιλιάδες άνθρωποι στους δρόμους, αλλά δημιουργήθηκε μια δυναμική μέσω των social media, που επί δέκα χρόνια ήταν αδιανόητη μόνο με την αποσπασματική κάλυψη των παραδοσιακών Μέσων.
Φυσικά, τα social media δεν είναι πανάκεια. Ο ακτιβισμός απαιτεί όντως δέσμευση, ισχυρούς δεσμούς, δομές που ευνοούν την λήψη αποφάσεων, τη στρατηγική, κι έχει μεγάλο ρίσκο ενώ τα social media, όπως βλέπουμε στο facebook ευνοούν τα ανέξοδα κλικ, μια πρακτική εξαιρετικά αλλοτριωτική, που θέλει τους χρήστες να συμμετέχουν σε δεκάδες κι εκατοντάδες διαμαρτυρίες χωρίς ουσιαστικά να φέρνουν οποιοδήποτε αποτέλεσμα ή να συνδέονται με κάποιο ουσιαστικό τρόπο μεταξύ τους. Αλλά βέβαια, είμαστε ακόμα στην αρχή. Ο Gladwell τιτλοφορεί το άρθρο του Small Change (Μικρή Αλλαγή) με υπότιτλο The revolution will not be tweeted (Η επανάσταση δε θα γίνει τουήτ). Όμως πολλές μικρές αλλαγές μπορούν να οδηγήσουν σε μια μεγαλύτερη, και η όποια επανάσταση μπορεί να κρυφτεί σε χιλιάδες τουήτς… Τα παραδείγματα αλλάζουν. Μπορεί να μην ευνοείται μια μεγάλη δομική αλλαγή μέσω των social media, αλλά μπορούν να επιταχυνθούν εξελίξεις, να δημιουργηθούν δυναμικές, να πιεστούν αρμόδιοι, να κινητοποιηθούν πολίτες και να αυτο-οργανωθούν.
Για το τελευταίο, αυτό που λέει ο Gladwell είναι ενδιαφέρον. Τα δίκτυα δεν είναι αποτελεσματικά, λέει, γιατί δημιουργούν χαοτικές συνθήκες, οι οποίες αποτρέπουν την κεντρική λήψη αποφάσεων και την εκπόνηση στρατηγικών, ενώ όλες οι αποτελεσματικές οργανώσεις στηρίζονται σε ιεραρχίες. Τα social media είναι μ’ άλλα λόγια «σκορποχώρι», ενώ ο ακτιβισμός απαιτεί δομή στρατού. Και πάλι ο Gladwell αποκλείει το ενδεχόμενο αυτές οι δύο αντικρουόμενες δομές να συνεργάζονται στη βάση συγκεκριμένης ατζέντας, διατηρώντας την αυτονομία τους στη γενική εικόνα. Συχνά, τα social media κάνουν τη δουλειά του ενορχηστρωτή και του «στρατολόγου», συνιστούν δηλαδή ένα στάδιο ή ένα μέρος ενός ακτιβισμού.
Καταληκτικά: ενώ ο Gladwell αριστεύει στην ανάλυση, αδυνατεί ή δε θέλει να εμπνεύσει ή να εμπνευστεί κάποιου είδους σύνθεση, κάτι που είναι κατά τη γνώμη μου ζητούμενο σήμερα. Ακτιβισμός στα social media μπορεί να υπάρξει, αν υπάρχει συγκεκριμένο αίτημα κι έστω ένας τουλάχιστον χρήστης που το υποστηρίζει. Από εκεί και πέρα, όλα είναι ανοικτά. Είτε θα ακολουθηθεί ο πράγματι αποτελεσματικός δρόμος των παραδοσιακών ακτιβισμών, της δέσμεσυης, της οργάνωσης, του υψηλού ρίσκου κ.λπ. είτε της φούσκας των ανέξοδων κλικ του facebook. Εξαρτάται απ’ τους χρήστες, όχι απ’ το Μέσο. Το Μέσο όσο αποκλείει τον ακτιβισμό τόσο του δίνει και νέες ευκαιρίες. Εμείς είμαστε το Μέσο, που λέει κι ο Νταν Γκίλμορ. Απ’ το δωμάτιό μας, μπορεί να μη γίνει η επανάσταση όπως τη φαντάζεται ο Gladwell, αλλά πολλές μικρές αλλαγές, που θα μεταφερθούν στον πραγματικό χώρο, και θα κάνουν μια μεγαλύτερη. Εκτός κι αν στην πορεία αλλοτριωθούμε. Τότε θα φταίει όμως μόνο το Μέσο; Ή συνολικότερα η κοινωνική μας οργάνωση; Νομίζω ότι απ’ το να συζητάμε διαρκώς θεωρητικά για τα ίδια τα Μέσα, είναι προτιμότερο να δοκιμάζουμε τις αντοχές, τα όρια και τις δυνατότητές τους προς το συμφέρον του κοινού καλού. Και να μιλάμε αφού έχουμε επιτύχει ή αποτύχει σε κάτι. Και γιατί όχι; Να το μοιραζόμαστε με τους άλλους στο twitter!
Manolis Andriotakis 
Σωστα Μανωλη ανακινησες ένα θεμα για το οποιο εχει χυθει πολύ μελανι με πολλες καλες αποψεις υπερ και κατά και βεβαια συμφωνω με τη θεση σου «εξαρτάται απ’ τους χρήστες, όχι απ’ το Μέσο»
Ο ορος που βεβαια εχει μπει πια για τα καλα είναι slacktivism και αναφερεται «στην επιθυμια που εχουν οι ανθρωποι να κανουν κατι καλο χωρις να σηκωθουν από την καρεκλα τους (»…the desire people have to do something good without getting out of their chair») και εγινε πιο γνωστός απο ένα αρθρο του Barnaby Feder στους New York Times (http://goo.gl/HIJaL) το 2002 (αν και υπαρχει αναφορα του ορου και πισω στο 1995: http://goo.gl/m5vMT).
Εξ’ορισμου βεβαια το διαδικτυο ενθαρρυνει τετοιου ειδους συμπεριφορες. Είναι γεγονος ότι η ευκολια που εχεις «πατωντας ένα κουμπακι» (ειτε αυτό είναι ένα like, ειτε μια μικρη δωρεα, κλπ) να εχεις την ψευδαίσθηση ότι συμμετεχεις ενεργα σε μια κινηση και ότι εκανες το καθηκον σου, δεν είναι αμεσα συγκρισιμο με το να σηκωθεις και να συμμετεχεις σε μια πορεια, για παραδειγμα.
Παρολα αυτά, καποιος θα μπορουσε να πει ότι ο «σκοπος αγιαζει τα μεσα», και αν η ευκολια αυτή σημαινει ότι μπορει μια ΜΚΟ να μαζεψει χρηματα που δεν θα μαζευε αλλιως, τοτε καλως. Αυτό λεει και η Nancy Lublin στο Fast Company (http://goo.gl/WFNZ6) σε ένα αρθρο περι slacktivism (πριν τον Gladwell) με το παραδειγμα του Αμερικανικου Ερυθρου Σταυρου που συγκεντρωσε $38εκ για τα θυματα του σεισμου στην Αιτή (και αλλα πολλα βεβαια), καταληγοντας «If we really could save the world with a few clicks of the mouse, then only a fool would protest.» Και με αυτό το επιχειρημα μπορουμε ισως να «ανεχθουμε» και τις ενεργειες marketing (CSR κλπ) που εκμεταλλευονται ακριβως αυτή την ευκολια.
Και η Maria Popova όμως σε ένα εξαιρετικο αρθρο με τιτλο «Malcolm Gladwell Is #Wrong» (http://goo.gl/KU5LT) παραθετει μια σειρα και από αλλα επιχειρηματα υπερ των social media όπως την συνδεση μεταξυ offline-online κοινοτητων. Προφανες παραδειγμα εδώ η κινητοποιηση οπαδων του Obama αξιοποιωντας τις ιεραρχικες δομες που ουτως η αλλως υπαρχουν στα social media, που είναι όμως δομες «επιρροης» και όχι «εξουσιας». Επισης, είναι πολύ πιθανο ότι πολλοι ανθρωποι που δεν θα ειχαν καμια συμμετοχη ουτως η αλλως, εχουν την ευκαιρια να συμμετεχουν με καποιο τροπο και μερικοι από αυτους μπορει καλλιστα να εμπλακουν και πιο ουσιαστικα.
Αντιστοιχα, ο Evgeny Morozov λεει στο αρθρο του «The brave new world of slacktivism» (http://goo.gl/MN1aw) ότι δεν εχουμε ευκολες απαντησεις, αλλωστε το θεμα «slacktivism” δεν χαρακτηρίζει μονο τον online κοσμο, δινοντας το παραδειγμα του ethical consumerism.
Παρομοια συζητηση όμως γινεται και σε άλλο επιπεδο για το θεμα πχ των e-petitions αλλα και το Europeans Citizens Initiative (θυμιζω: 1εκ υπογραφες πολιτων από την ΕΕ «υποχρεωνουν» την Κομισιόν να αναλαβει σχετικη πρωτοβουλια: http://goo.gl/4peP3) οπου το να συνυπογραφω κατι χωρις να το εχω πολυσκεφτει ισως και να μην προωθει ιδιαιτερα ουτε τη δημοκρατια ουτε τον ενεργο πολιτη (ξερουμε αλλωστε και την ευκολια που χρησιμοποιουνται όλα τα free tools για epetition).
Γι αυτό, ο Micah White στο αρθρο του στην Guardian “Clicktivism is ruining leftist activism” (http://goo.gl/XaXe) κανει μια ιδιαιτερα σκληρη κριτικη λεγοντας “any activism that uncritically accepts the marketisation of social change must be rejected.”
Bottom line: Τα social media δεν είναι καποιος «αυτοματος πιλοτος» και αυτό είναι ευκολο να το ξεχναμε.
Βασίλη, ευχαριστώ για τις πολύ ενδιαφέρουσες επισημάνσεις. Στο ίδιο κλίμα με το τελευταίο κινείται κι αυτό το άρθρο στους Adbusters http://bit.ly/hQ2JL4. Νομίζω ότι αξίζει να κάνουμε αυτή τη συζήτηση και δια ζώσης.
Καλησπέρα
Όπως σωστα επισημαίνεις ο Gladwell αναλύει τα περι ακτιβισμού και social media χωρίς να προβάλει κάποια δική του συγκεκριμένη ιδέα/σύνθεση. Πράγμα όμως που δεν είναι και εύκολο(αλλά όχι και αδύνατο φυσικά) καθώς ζούμε σε μια εποχή που τα μέσα αυτά τώρα αναπτύσσονται και μελετάμε την εν γένει πορεία τους,οπότε τα κατάλληλα συμπεράσματα τουλάχιστον για μένα θα βγούνε αργότερα. Η συμμετοχή των χρηστών είναι μεγάλη αλλά δεν φαίνεται οτι ειναι ‘ενεργή’. Ίσως όπως ανέφερες είναι προτιμότερο να δοκιμάζουμε τις αντοχές τους παρά να μένουμε σε μια πιο θεωρητική βάση. Και αυτό ειναι ΚΑΘΑΡΑ στο χερι μας!
ευχαριστώ
Στο χέρι μας, κι όχι στο πληκτρολόγιό μας 🙂
Εκ πρώτης ανάγνωσης, συμφωνώ με το συμπέρασμα του Gladwell αλλά διαφωνώ με τα χαρακτηριστικά της διάκρισης [όπως αυτά αναφέρονται στο χειρόγραφο].
Εξαιρετικό θέμα συζήτησης. Ίσως γράψω ανάρτηση αν και πιστεύω πως η ρεαλιστικότερη αλήθεια [φυσικά και υπάρχουν πολλές αλήθειες] είναι εκείνο το σημείο του κειμένου που μιλά για «σύνθεση».
Κάτι άλλο που θεωρώ απείρως σημαντικό [και βέβαιο για εμένα] είναι πως οποιαδήποτε σύνδεση «ακτιβισμού» με πολιτική , λειτουργεί μακροπρόθεσμα εναντίον του ακτιβισμού και ..ακαριαία εναντίον των social media ..
Θέλετε να πείτε ότι συμφωνείτε με τον Gladwell όταν λέει ότι τα social media δε μπορούν να παράξουν σοβαρό ακτιβισμό;
Ο «Μύθος» των blogs
Ερώτηση που ακόμα προσωπικά δεν έχω βρεί απάντηση : τι διαφορετικό γίνεται μέσω των blogs από αυτό που γινόταν ή γινεται σε μια παρέα για να μπορούμε να πούμε οτι αποτελούν μια επανάσταση?
Μήπως γίνεται οτι σε μια παρέα «σκάρτη» που δεν γνωρίζονται , δεν είναι πραγματικοί φίλοι μεταξύ τους , δεν υπάρχει εμπιστοσύνη αλλά κάνουν παρέα επειδή έτυχε να βρεθούν στο ίδιο μέρος?
__________________________________________________________________
Κοινωνική δικτύωση: !!! = καλωδιωμένοι εγκέφαλοι???
Ο βασικός ρόλος ενός «μέσου» = διάχυση/μεταφορά πληροφορίας?? = «μεσάζων της αλήθειας» ?? (αλήθεια = γεγονός) (οι άλλες αληθειες είναι άλλο θέμα)
Στα παραδοσιακά μέσα ειχες τη μικρή δυνατότητα τουλάχιστον να βλέπεις και να ακούς τον «μεσάζοντα» και έστω υποκειμενικά να κρίνεις αν ξέρει τι λέει και γιατί το λέει.
Μεσα απο τo alfabito τι μπορείς να κρίνεις? Μήπως βοηθά τον οποιονδήποτε να υποδηθεί πιό εύκολα το ρόλο που επιθυμεί ή είναι πληρωμένος = ειναι η δουλειά του να παίξει?
Αν ήσουν διαφημιστής πως θα γινόσουν πιο πιστευτός? θα έλεγες οτι είσαι επαγγελματίας ή θα υποδυόσουν τον ανθρωπο της διπλανής πόρτας?
Κοινωνική δικτύωση = ανταλλαγή πληροφορίας , κόψιμο των «μεσαζόντων»???
55.000 blogs μόνο στην Ελλάδα. Καλως ήρθαμε στη Βαβέλ???
55.000 blogs VS troktiko. 1 είχε επισκεψιμότητα μεγαλύτερη απο όσο τα υπόλοιπα 44.999 μαζί. Καλώς ήρθαμε στα Mega των blogs??? (Mega = το Νο1 «δελτίο ειδήσεων» και «κυρίαρχη αποψη» ??) Ποιος μπορεί να πει αν αυτά που διάβαζε στο troktiko ήταν αντικειμενικά ή όχι??
55.000 blogs VS Facebook Aν κάθε μέλος/profile = 1 blog X .000 χρήστες = πόσα blogs? X 350 φίλους ο καθένας = κοινωνική δικτύωση??? Κοινωνική σχιζοφρένεια??
Επιπτώσεις??
Μια βασική επίπτωση των παραδοσιακών «μέσων»: Ετερονομία της Συνειδησης = διαμορφώνω λογική και συναισθηματική στάση και άποψη για κάτι χωρίς να έχω άμεση εμπειρία με αυτό. Χωρίς να το έχω «αγγίξει». Μήπως ο αριθμός των «ανεγγιχτων σκουπιδιών» εχει αυξηθεί μέσω των blogs??
Εγκέφαλος
Αν η «χωρητικότητα» του εγκεφάλου είναι οπως λένε 3δις «λέξεις» ? Πόσες πληροφορίες δέχεται = πρέπει να επεξεργαστεί καθημερινά? λέτε να κρασάρει? Ή να επιλέξει να αμυνθεί με αδράνεια απέναντι στα αναρίθμητα ερεθίσματα?
Μπορεί να απαντήσει κάποιος αυτή η «αδράνεια» της blogασχολίας τι επίπτωση θα έχει σε τμήματα του εγκεφάλου? Θα αδρανήσει κάποιο/α τμήματα του? αδράνεια = αδράνεια??
Κάποιοι φιλόσοφοι προβλέπουν ότι το ένα μεγάλο ζητούμενο του μέλλοντος θα είναι πως θα κρατήσουμε τον εγκέφαλό μας ενεργό αφού δεν θα χρειάζεται να είναι σε δραση, να δημιουργεί ή να βρίσκει λύσεις πάνω απο 2 ώρες τη μέρα λογω του ότι σχεδόν τα πάντα θα τα κάνουν οι computers.
Κάπου γραφετε οτι είναι σημαντικό να μην αλλοτριωθει ο ανθρωπος. Δηλαδή αυτή τι στιγμή τι είναι? Το blog σαν ιδέα δεν έχει αλλοτριωθεί? Ο δυτικός πολιτισμός ειναι σε ακμη?
Επειδή σωστά λέτε οτι όλα ξεκινάνε απ τον ανθρωπο το πρώτο που πρέπει να κάνουμε κατά την άποψη μου σε σχέση με τα blogs και το διαδίκτυο ειναι να απομυθοποιήσουμε. Μετά αν μια παρέα αποφασίσει τι θέλει να κάνει και δει οτι και πολλοί άλλοι θα συμφωνούσαν μαζί της , ας χρησιμοποιήσει τα θετικά στοιχεία του «δικτύου», αμεσότητα , ταχύτητα, διάδοση στο παγκόσμιο χωριό. Ας διαδώσει κάτι βγαλμένο μέσα απο τη ζωή όχι π.χ. μεσα απο κάποια ΜΚΟ που βγάζει μεροκάματο 50€ το άτομο σε 4 ωρες για να καθαρίσει «εθελοντικά» την παραλία. To ενδιαφέρον ήταν οτι ένα μέρος των χρημάτων ήταν δωρεές απο bloggers που δεν είχαν καμία άμεση εμπειρία με την ΜΚΟ που χρηματοδοτούσαν. Ο εθελοντισμός έτσι κι αλλιώς ειναι ένα υποκατάστατο ¨μια μεθαδόνη» της κοινωνικής αδράνειας και της απιστευτα μεγάλης ατομικής κοινωνικής ανευθυνότητας. Αυτή δεν γεννάει την ανάγκη για εθελοντισμό?
Το παιχνίδι παραμένει ίδιο. Εγινε μεταλλαξη όχι αλλαγή. Αλλαξε το «μέσο» όχι η ουσία.
Η «εφευρεση» έγινε ξανά πιο σημαντική απ την ύπαρξη. Οπως τα spreads ο όρος «ελλειμμα» πιο σημαντικά από τα έμβυα όντα.
Ας συνθέσουμε ξανά λοιπόν τις ανθρώπινες σχέσεις με βάση τη ζωή. Ας επιστρέψουμε ξανά στη φυσική μας υπόσταση. Ας σκεφτούμε βαθιά. Ας συζητήσουμε πως θα διαμορφώσουμε το matrix αφήνοντας το λίγο στην άκρη.
Πολλά πραγματα έχουν 2 οι και περισότερες πλευρές . Μπορεία κάποια να μην την έχω δεί.
Κάθε Μέσο χρειάζεται τους ανθρώπους για να το χειριστούν. Αυτό που υποστηρίζω εδώ και χρόνια είναι ότι καθένας μας μπορεί να επηρεάσει τις εξελίξεις με τα δικά του Μέσα. Δεν είναι εύκολο, δεν είναι αυτονόητο για όλους, ούτε και πανάκεια, αλλά αξίζει κατά τη γνώμη μου να γίνει.