Ο πατέρας μου πέθανε στα 42 του χρόνια από ανακοπή καρδιάς. Έφραξε η αορτή του. Ήταν ένας εξαιρετικά εθισμένος στη νικοτίνη άνθρωπος, ο ορισμός του φανατικού καπνιστή. Ένας γιατρός κάποτε του είπε το τσιγάρο ή τη ζωή σου, κι εκείνος δυστυχώς διάλεξε το τσιγάρο. Η καθημερινότητα, το άγος της καταξίωσης, οι υποχρειώσεις, οι πιέσεις, δεν του άφησαν καθαρό χώρο στο μυαλό. Ίσως και να μην πίστεψε ποτέ ότι θα τον νικούσε ο καπνός.

Στο σαλόνι του σπιτιού μας, στο λεγόμενο σκρίνιο, υπήρχε επί πολλά χρόνια ένα αρκετά παράξενο και μάλλον μακάβριο αντικείμενο. Ήταν το τασάκι που χρησιμοποιούσε ο πατέρας μου στη δουλειά του, μαζί μ’ ένα πιπάκι που έβαζε πότε πότε στο τσιγάρο του, τοποθετημένα μέσα σ’ ένα διάφανο κουτί, σαν έκθεμα μουσείου. Ένας καλοσυνάτος κι ευγενέστατος κλητήρας της τράπεζας στην οποία εργαζόταν, είχε πάρει το τασάκι απ’ το γραφείο του, το είχε κλείσει σ’ ένα διάφανο πλαστικό κουτί, κι είχε προσθέσει μια μικρή επιγραφή που έλεγε δε θα μάθω ποτέ το τσιγάρο. Θυμάμαι σαν να ήταν χθες τη στιγμή που μου το έδωσε στα χέρια και συγκινούμαι.

Η εφηβική απερισκεψία

Κι όμως το έμαθα το τσιγάρο, γεγονός που αποδεικνύει ότι ο εθισμός στον καπνό μπορεί να έχει μεγαλύτερη δύναμη ακόμα κι από ένα συγκλονιστικό βίωμα. Στο λύκειο, όλα τα ωραία τυπάκια κάπνιζαν, και μαζί μια συνομίληκη που μου άρεσε. Πιστεύω ότι άρχισα να καπνίζω για τον ίδιο λόγο που άρχισαν κι οι περισσότεροι: μιμητικά, γιατί το κάπνισμα ήταν κάτι ενήλικο. Πέρασαν παραπάνω από 10 χρόνια για να συνειδητοποιήσω τη βλακεία και την απερισκεψία μου. Η εφηβική μου απερισκεψία μ’ έκανε να ενδώσω στο τσιγάρο, παρ’ όλο που στην οικογένειά μου είχα μια τρομερή απώλεια εξαιτίας του τσιγάρου.

Μια μέρα ξύπνησα και δεν μπορούσα να πάρω τα πόδια μου απ’ το έδαφος. Το κεφάλι μου ήταν βαρύ, είχα βήχα και δυσκολία στην αναπνοή. Ακολουθούσα το παράδειγμα του πατέρα μου κατά πόδας, ή μάλλον κατά ρόδας, αφού δε γυμναζόμουν καθόλου και κινούμουν συνέχεια με ρόδες, καπνίζοντας αρειμανίως. Η μόνη διαφορά ήταν ότι ήμουν λιτοδίαιτος, γεγονός που έκανε σίγουρα κάποια σοβαρή διαφορά, αλλά όχι αρκετή για να μην έχω συμπτώματα απ’ τη νικοτίνη. Την πρώτη φορά που είπα ότι θα το κόψω, κάπνιζα ήδη 5 με 6 χρόνια, αλλά δεν κατάφερα να το κρατήσω ούτε 2 μέρες. Ήμουν 25 χρονών. Ξαναπροσπάθησα με διάφορους τρόπους έκτοτε, μάταια όμως. Αυτό που διδάχτηκα μέσα στα 5 χρόνια που αγωνιζόμουν να το κόψω με πλείστους τρόπους (τσίχλες, πίπες, στριφτά, κ.λπ.) είναι ότι το τσιγάρο είναι εξαιρετικά εθιστικό, κι ότι η διακοπή του απαιτεί κινητοποίηση ιδαίτερων δυνάμεων. Απ’ τη στιγμή που εθίζεσαι, χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να απεξαρτηθείς.

Αποφάσισα σοβαρά να κόψω το τσιγάρο όταν είχα και σοβαρή βοήθεια. Προφανώς καθένας το κόβει όταν αισθανθεί ότι μπορεί να το κόψει, ότι έχει τη δύναμη να αντιπαρατεθεί στη δύναμη του καπνού. Μέχρι εκείνη την ημέρα είσαι στο έλεος του ναρκωτικού. Για εμένα ήταν η βοήθεια της συντρόφου μου, για κάποιον άλλο η βοήθεια μιας μεθόδου, ενός βελονιστή, ενός ψυχοθεραπευτή, ή ακόμα κι ενός βιβλίου.

Ο καπνός διεγείρει το κέντρο επιβράβευσης του εγκεφάλου

Το κόψιμο του τσιγάρου είναι μια επίπονη και δύσκολη διαδικασία. Χρειάζεται θέληση, αποφασιστικότητα κι επιμονή. Προσωπικά με βοήθησε η γνώση του μηχανισμού του καπνίσματος. Όταν συνειδητοποίησα ότι η νικοτίνη διεγείρει το κέντρο επιβράβευσης του εγκεφάλου, κι ότι η κάθε ρουφηξιά συνεπάγεται όχι μόνο ανακούφιση, αλλά κι ενθάρρυνση για την επόμενη ρουφηξιά, είπα ότι πρέπει να επικεντρωθώ στην αυτο-επιβράβευση κάθε μικρής νίκης μου. Κάθε ρουφηξιά καπνού, ο εγκέφαλος τη μεταφράζει σαν ένα μπράβο. Όσο περισσότερο καπνίζεις, τόσο πιο άξιος νιώθεις. Όσο περισσότερο καπνίζεις τόσο μεγαλύτερη είναι η ανταμοιβή.

Αν αποφασίσεις να κόψεις το τσιγάρο, ξεκίνα να επιβραβεύεις τον εαυτό σου για κάθε δευτερόλεπτο που μένεις άκαπνος. Σ’ εμένα λειτούργησε. Κάθε ώρα, κάθε ημέρα, κάθε μήνας και χρόνος που μένεις μακριά απ’ το τσιγάρο είναι ένας κερδισμένος μήνας. Γι’ αυτό σου αξίζουν πολλά μπράβο. Αντικαθιστώντας την επιβράβευση της ουσίας, με επιβραβεύσεις του περιβάλλοντός σου κάνεις ένα πολύ ουσιαστικό βήμα προς την απαγκίστρωση απ’ τη νικοτίνη. Δυστυχώς όμως η μάχη είναι διαρκής. Δεν υπάρχει οριστική διακοπή του τσιγάρου, και τίποτα δε εγγυάται την αποτροπή της επανέναρξής του, παρά μόνο η θέλησή σου.

Χρειάζεται εγρήγορση

Διέκοψα το κάπνισμα για 4 χρόνια και το ξανάρχισα σε μια φάση που ένιωθα πολύ καλά, και πολύ δυνατός. Άλλοι το αρχίζουν ξανά σε φάσεις αδυναμίας. Το σημαντικό είναι ότι δεν πρέπει να εφησυχάσεις. Ακόμα κι ένα τσιγάρο είναι ικανό να σε κάνει να κατρακυλήσεις ξανά στον εθισμό. Η εγρήγορσή σου κι η αυτοεπιβράβευση θα σε κρατούν στον καθαρό σου δρόμο. Η λεπτομερής ενημέρωση για τους κινδύνους που διατρέχει η δική σου υγεία, αλλά και των γύρω σου, είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη.

Στο οπλοστάσιό σου θα πρέπει επίσης να έχεις και τις πληροφορίες σχετικά με το τί θετικό συμβαίνει όταν κόβεις το τσιγάρο, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Σίγουρα, δεν υπάρχει μεγαλύτερο κίνητρο απ’ την υγεία, όμως εδώ μπορείς να φέρεις ακόμα και την οικονομία που θα κάνεις στην τσέπη σου. Θυμάμαι ένα συνάδελφό που είχε υπολογίσει ότι τα 30 χρόνια που κάπνιζε, ουσιαστικά είχε ξοδέψει ένα ποσό αντίστοιχο ενός πολύ ακριβού αυτοκινήτου! Κι αν αυτό δεν είναι αρκετό, σκέψου τον πόνο που θα προκαλέσεις στους άλλους που αγαπάς και σ’ αγαπούν. Σκέψου τα παιδιά σου, τους γονείς, τους φίλους σου. Σκέψου ότι κόβοντας το τσιγάρο αυξάνεις τις πιθανότητες να γεράσεις υγιής κι ευτυχισμένος, μακριά από μεγάλες περιπέτειες, φάρμακα, εγχειρίσεις.

Μια πράξη ευθύνης

Η διακοπή του καπνίσματος είναι μια τεράστια πράξη ευθύνης απέναντι στον εαυτό σου, αλλά και προς τους άλλους. Ίσως ως έφηβος να μην είσαι σε θέση να πάρεις τέτοιες αποφάσεις, αλλά όταν πια έχεις ενηλικιωθεί είναι υποχρέωσή σου.

Για καιρό ήμουν οργισμένος με τον πατέρα μου που δεν έκοψε έγκαιρα το τσιγάρο, ενώ του το έλεγαν γιατροί, φίλοι και η μάνα μου. Σήμερα τον καταλαβαίνω πολύ καλύτερα. Ήταν πιεσμένος απ’ τη δουλειά του, είχε μεγάλο άγχος να κάνει ό,τι καλύτερο για την οικογένειά του, να ανταπεξέλθει σ’ ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον, να ευχαριστήσει τους γύρω του κι άλλα πολλά. Δεν είχε το χρόνο ίσως να ασχοληθεί πραγματικά με τον εαυτό του και να ζητήσει βοήθεια και φροντίδα από φίλους και ειδικούς.

Γιατί το τσιγάρο δεν είναι μια απλή υπόθεση. Χρειάζεται κάποιος να ασχοληθεί σοβαρά μαζί σου, να σε ενημερώσει και να σε βοηθήσει ατομικά κι ουσιαστικά. Να σου πει ότι πρόκειται περί μιας επιδημίας, που εκμεταλλεύεται έναν πολύ ανθρώπινο μηχανισμό. Ο καπνιστής δεν είναι απλά ένας ασθενής. Το τσιγάρο παίρνει μέσα του μια πολύ σημαντική θέση, αφού συνδέεται με κάτι καλό. Δεν είναι μόνο η απόλαυση του ίδιου του καπνού. Ελάχιστοι υποστηρίζουν ότι τους αρέσει η ίδια η γεύση του καπνού. Την πρώτη φορά που τον δοκιμάζεις νιώθεις ακόμα και αηδία. Αυτό που κάνει τον καπνό εθιστικό είναι η λειτουργία επιβράβευσης, το γεγονός ότι καπνίζοντας νιώθεις ανακούφιση κι επιβράβευση. Είναι ένα πολύ καλό υποκατάστατο μ’ άλλα λόγια, το οποίο έχει συνδεθεί και με μια κουλ εικόνα ενηλικίωσης, μαγκιάς και χειραφέτησης.

Είναι γεγονός ότι ελάχιστοι καταφέρνουν μόνοι τους, ολομόναχοι, να το κόψουν. Χωρίς βοήθεια είναι άθλος η διακοπή του τσιγάρου. Χρειάζεται ενημέρωση, κίνητρο κι επβράβευση. Χρειάζεται να περάσεις μέσα από μια θεραπευτική διαδικασία για να το κόψεις. Να στραφείς στον εαυτό σου και στο περιβάλλον, και να αναζητήσεις εκεί τη φροντίδα, την ενθάρρυνση, την ανακούφιση και την επιβράβευση που έπαιρνες άλλοτε απ’ το τσιγάρο. Δεν είναι εύκολο, αλλά σίγουρα αξίζει.

Οι άνθρωποι πίσω απ’ τους αριθμούς και η διαφήμιση

Ακούς και τους αριθμούς και σε πιάνει ίλιγγος. Ο καπνός σκοτώνει 6 εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο, εκ των οποίων οι 600 χιλιάδες είναι παθητικοί καπνιστές. To 63% των θανάτων παγκοσμίως οφείλεται σε μη μεταδιδόμενες ασθένειες κι ο πρώτος παράγοντας κινδύνου είναι το κάπνισμα. Το 16% των θανάτων στην Ευρώπη συνδέονται με το κάπνισμα. Η διακινδύνευση είναι πολύ μεγάλη και τα οφέλη εξαιρετικά μικρά. Και κάτι ακόμα: το τσιγάρο επιβαρύνει την εθνική οικονομία με 1,76 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο για νοσοκομειακές δαπάνες.

Όποτε ακούω ότι κάποιος έκοψε το τσιγάρο αναθαρρώ. Βλέπω φίλους που ξαναπέφτουν στον εθισμό και στενοχωριέμαι. Όταν έκοψε η αδελφή μου το τσιγάρο χόρεψα απ’ τη χαρά μου. Όσοι κόβουν το τσιγάρο, χρειάζονται ενεργητική υποστήριξη. Το ίδιο κι όσοι θέλουν να το κόψουν αλλά δε μπορούν.

Υπάρχει τέλος κι ένας ακόμα παράγοντας, προληπτικός, στον οποίο εστιάζει η φετινή καμπάνια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Σήμερα, 31 Μαίου 2013 είναι η Παγκόσμια Ημέρα “Όχι στον Καπνό”. Φέτος ο Π.Ο.Υ. στοχεύει στην καθολική απαγόρευση της διαφήμισης, προώθησης και χορηγίας προϊόντων καπνού. Στα δικά μας media απαγοερεύεται η διαφήμιση, αλλά δεν απαγορεύεται η προώθηση και η χορηγία προϊόντων καπνού σε δημόσιους χώρους. Η γνώμη μου είναι ότι πρέπει να γίνει κι εδώ. Μ’ έχουν πλησιάσει κι εμένα νεαρές κυρίως κοπέλες, ντυμένες στα χρώματα της μάρκας τσιγάρου, και μου έχουν προτείνει πακέτο, δίνοντάς μου μπρελόκ, αναπτήρες ή άλλα μεμοραμπίλια με το λογότυπο της μάρκας πάνω τους. Θεωρώ ότι πρέπει κι αυτό να σταματήσει. Να πάψει το κάπνισμα να φαντάζει κουλ στα μάτια των νέων ανθρώπων και να πλασάρεται σα μια ανώδυνη πράξη στυλ. Γιατί απλά δεν είναι.

Εύχομαι κανένα παιδί να μη μείνει ορφανό εξαιτίας του καπνού. Θεωρώ πως είναι εφικτό. Το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί να κάνει ένας καπνιστής στον εαυτό του και στους άλλους είναι να κόψει το τσιγάρο και να μιλήσει μετά για την περιπέτειά του ώστε να βοηθήσει και τους άλλους να το κόψουν. Η αναπλήρωση της ανταμοιβής που παίρνει κάποιος καπνίζοντας μπορεί να γίνει από πιο υγιείς ασχολίες.