Είμαι ένας σκληρός άνθρωπος. Κι έχω υπάρξει ακόμα σκληρότερος στο παρελθόν. Έχω πληγώσει ανθρώπους και τους έχω στενοχωρήσει πολύ. Δεν έχω ασκήσει φυσική βία, παρά μόνο 5 φορές στη ζωή μου και το έχω μετανοιώσει οικτρά. Πάνε τουλάχιστον 15 χρόνια που έχω να σηκώσω χέρι σε συνάνθρωπό μου. Όμως σ’ αυτό το διάστημα έχω μιλήσει με σκληρά λόγια σε ανθρώπους. Δίκαια κι άδικα. Η φυσική βία είναι απείρως πιο ταπεινωτική και σκληρή, αλλά και τα λόγια, η συναισθηματική βία δεν πάει πίσω. Μ’ αυτό το κείμενο θέλω να δείξω ότι η σκληρότητα, παρότι είναι ένα πολύ ανθρώπινο χαρακτηριστικό, χαλάει τον άνθρωπο και τον βγάζει χαμένο.

Γνωρίζω πώς έγινα σκληρός. Κληρονόμησα αυτή την ιδιότητα από παιδί, και την καλλιέργησα με τα χρόνια, συστηματικά, χωρίς να έχω επίγνωση της διαδικασίας. Με βοήθησε βέβαια ένα πλήθος εμπειριών κι ανθρώπων να γίνω ακόμα πιο σκληρός, ακόμα πιο ανάλγητος στον πόνο που προκαλούσε η σκληρότητά μου. Μεγάλωσα σ’ ένα περιβάλλον που με προστάτευε μεν απ’ την αγριότητα της ζούγκλας, αλλά νομιμοποιούσε ένα μεγάλο ποσοστό λεκτικής και φυσικής βίας. Αναφέρομαι στην ελληνική πραγματικότητα. Θυμάμαι τη δασκάλα στο δημοτικό που μας εκφόβιζε με τον χάρακα, και μας χτυπούσε όταν παρεκτρεπόμασταν. Θυμάμαι τα συναισθήματα που μου προκαλούσε το θέαμα ενός συμμαθητή μου που τις έτρωγε πολύ συχνά. Θυμάμαι να έχω φάει κι εγώ ο ίδιος μερικές ξυλιές. Απ’ τη δασκάλα. Και θυμάμαι πάρα πολύ έντονα τη μοναδική περίπτωση που ο πατέρας μου ξέφυγε και με χτύπησε με μια ζώνη.

Πληγώθηκα βαθειά τότε, αλλά και σ’ άλλα περιστατικά, κι η εύλογη αντίδρασή μου στον πόνο ήταν να γίνω σκληρός. Να φοβηθώ τον πόνο, να αναδιπλωθώ και να καταλήξω ασυνείδητα πως η σκληρότητα είναι μια καλή αμυντική τακτική επιβίωσης. Θυμάμαι να βρίσκομαι μέσα σ’ ένα τρόλευ, έφηβος ήμουν και γύριζα στο σπίτι μου απ’ την Πατησίων, και να βλέπω ένα τσούρμο χουλιγκάνων με κασκόλ ομάδας να κλωτσούν και να ποδοπατούν έναν νεαρό. Θυμάμαι πόση οργή μου έχουν προκαλέσει ανάλογα περιστατικά και πόση ανημπόρια έχω νιώσει μπροστά στο θέαμα ανθρώπων να βασανίζουν άλλους ανθρώπους. Να προσθέσω και τα εκατοντάδες θεάματα, τις χιλιάδες εικόνες βίας και πόνου που έχω δει στον κινηματογράφο, στα media και την τηλεόραση. Είμαι βέβαιος ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που υποστηρίζουν τον αυταρχισμό, έχουν βιώματα, όχι μόνο εικόνες, που τους τρομοκράτησαν. Κι ο τρομοκρατημένος άνθρωπος για να ανακουφιστεί, θα προστρέξει σε τρομοκρατικές και βίαιες λύσεις.

Δε θέλω να υπερβάλλω. Είμαι σκληρός όσο και πολλοί άλλοι άνθρωποι που γνωρίζω. Ίσως να είμαι τόσο σκληρός όσο κι ο “μέσος όρος”, αλλά και πάλι, δεν γνωρίζω να υπάρχει κάποιο μέτρο που ορίζει το μέγεθος της σκληρότητας. Κανείς μας δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί πόσο σκληρός είναι σε σχέση με τους άλλους. Και καθένας μας πιστεύει ότι είναι λιγότερο σκληρός απ’ τους περισσότερους. Έτσι μας συμφέρει να σκεφτόμαστε. Βολευόμαστε να πιστεύουμε ότι οι άλλοι είναι περισσότερο ανάλγητοι από εμάς. Ίσως ένας καλός δείκτης του σαδισμού μας να είναι οι πράξεις κι οι αντιδράσεις μας στα βάσανα των άλλων. Σπεύδουμε να βοηθήσουμε όσους πονούν ή τους βλέπουμε στωικά να υποφέρουν χωρίς να κουνάμε το δαχτυλάκι μας; Τί κάνουμε για να υπερασπιστούμε τους αδύναμους; Προσπερνάμε τον πόνο των άλλων συνεχίζοντας τη δουλειά μας; Μήπως μας αγγίζουν μόνο επιφανειακά; Πώς αντιδρούμε όταν ένας συνάνθρωπός μας πονάει πραγματικά;

Σίγουρα, για να επιβιώσει ένας άνθρωπος σ’ ένα ανθρωποκτόνο και σκληρό περιβάλλον πρέπει να προσαρμοστεί κι οπωσδήποτε να μάθει να είναι σκληρός. Ποιό είναι το όριο όμως; Πότε χάνεις την ευαισθησία σου κι αρχίζεις να γίνεσαι κανονικό κτήνος; Κι αν τελικά καταλήξεις να θυσιάσεις την συμπάθειά σου για τον άλλον, την ανθρωπιά σου προκειμένου να προφυλαχθείς απ’ τον κίνδυνο των άλλων; Απ’ τον πόνο, απ’ τη βία; Και τελικά ποιό είναι το τίμημα που πληρώνει ένας άνθρωπος και μια ολόκληρη κοινωνία σκληραίνοντας σε υπερβολικό βαθμό; Χωρίς τη γνήσια συμπόνοια κι ενσυναίσθηση, οι άνθρωποι δύσκολα τα καταφέρνουν να συνεργαστούν και να συμβιώσουν αρμονικά. Η σκληρότητα ευνοεί τον πόλεμο, τη διάσταση, την ασυννεοησία, κι αντίστροφα. Όσο πιο σκληρός, όσο πιο κυνικός, όσο πιο αναίσθητος γίνεσαι, τόσο λιγότερο σε συμπαθούν πραγματικά οι άνθρωποι. Η ίδια η αδυναμία σου να συμπάσχεις με τον άλλον, να αναγνωρίζεις τις συνέπειες των λόγων και των πράξεών σου πάνω προς τους άλλους, σε κάνει απρόσιτο, μόνο, αλλά και ευάλωτο. Το να σε φοβούνται, είναι μια καλή αμυντική τακτική, αλλά μην περιμένεις πολλά πράγματα: με την πρώτη ευκαιρία θα σε προδώσουν, θα σε παρατήσουν, θα σου αντεπιτεθούν. Κι αν προχωρήσεις σε πιο σκληρές πράξεις, και πονέσεις πάρα πολύ κάποιον, τότε θα ζεις για πάντα με ενοχές. Κανένας άνθρωπος που έχει κάνει μεγάλο κακό δεν παραδέχεται μετά, πώς νιώθει καλά.

Ο σκληρός άνθρωπος στον πόνο των άλλων αντιδρά με σκληρότητα. Η ευαισθησία του στον πόνο, τον κάνει να γίνεται ακόμα σκληρότερος. Γίνεται σκληρός με αυτούς που προκαλούν τον πόνο, γιατί είναι σκληρός με τον εαυτό του. Όταν μαλακώσεις με τον εαυτό σου, αρχίζει να μαλακώνεις και με τους άλλους. Αρχίζεις να λαμβάνεις βοήθεια και να δίνεις βοήθεια. Βλέπεις ότι η φύση του ανθρώπου συμπεριλαμβάνει τη σκληρότητα όσο συμπεριλαμβάνει και την ευαισθησία, αλλά το ζητούμενο είναι η ισορροπία. Άλλωστε, το σκληρό κλαδί στο δυνατό άνεμο σπάει, ενώ το μαλακό εξαιτίας της ευλυγισίας του, συνεχίζει.