Σήμερα κυκλοφορεί μια εφημερίδα, το Πρώτο Θέμα, με πρωτοσέλιδο τη φωτογραφία ενός ετοιμοθάνατου ανθρώπου, του δολοφονημένου Παύλου Φύσσα, στα χέρια της συντρόφου του. Η δημοσίευση ενός τέτοιου ντοκουμέντου μας στέλνει κατευθείαν στο στοχασμό πάνω στο ρόλο της δημοσιογραφίας του σοκ.

Θέλω να ελπίζω ότι η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων θα αηδιάσει και θα απορρίψει τη δημοσίευση της συγκεκριμένης φωτογραφίας, στο αμφιλεγόμενο συγκείμενό της. Βεβαίως κάποιοι πιθανώς να την υπερασπιστούν στό όνομα της ελευθεροτυπίας και της ενημέρωσης. Οι υπεύθυνοι της εφημερίδας έχουν βάλει στη φωτογραφία τη λεζάντα “Δεν ξεχνώ το φασισμό” για να είναι σίγουροι ότι η φωτογραφία θα διαβαστεί με έναν και μόνο τρόπο. Όμως όλοι γνωρίζουν ότι η φωτογραφία θα διαβαστεί με πολύ περισσότερους τρόπους.

Κατ’ αρχήν η φωτογραφία αυτή προκαλεί ένα ισχυρό σοκ στον ευαίσθητο θεατή. Σίγουρα υπάρχει κι η νοσηρή πλευρά, εκείνων που συμπαθούν το δολοφόνο, οι οποίοι δε θα δουν το πρόσωπο του πόνου και του ολέθρου αλλά θα ικανοποιηθούν ενδεχομένως απ’ την θέα ενός αντιπάλου που νικιέται. Για αυτούς η φωτογραφία δεν αφορά το σοκ μιας τραγικής σκηνής. Την κοιτάζουν ικανοποιώντας τα απάνθρωπα αισθήματά τους. Η αντίθετη πλευρά όμως, της πλειονότητας των ανθρώπων, θα νιώσει δικαίως βαθύ αποτροπιασμό κι αηδία. Το σοκ εδώ είναι ολοκληρωτικό. Οι περισσότεροι άνθρωποι που θα δουν αυτή την εικόνα, θα νιώσουν φόβο, πόνο κι απελπισία. Η εικόνα ενός εντελώς άδικα κι αδικαιολόγητα δολοφονημένου ανθρώπου που ψυχορραγεί στα χέρια της συντρόφου του είναι μια εικόνα που παράγει τρομερά έντονα συναισθήματα. Λύπη, οργή, πόνος, φόβος. Μ’ αυτή την ισχυρότατη γκάμα συναισθημάτων, ο θεατής της φωτογραφίας νιώθει ανήμπορος να αντιδράσει. Πώς να χειριστείς τόσο έντονα συναισθήματα στη στιγμή; Το λογικό -και κατά πάσα πιθανότατα το πιο σωστό- είναι να απορρίψεις τη δημοσίευση της φωτογραφίας με το σκεπτικό ότι παράγει συναισθήματα που προκαλούν έντονο σοκ, χωρίς να δίνεται κάποιου είδους ανακούφιση σαν αντίδοτο.

Κι εδώ ερχόμαστε στο ρόλο της δημοσιογραφίας του σοκ. Όταν δημοσιεύεις ως Μέσο ενημέρωσης μια εντυπωσιοθηρική και σοκαριστική εικόνα χωρίς να δίνεις συγκεκριμένη διέξοδο στο συναίσθημα και τη λογική του αναγνώστη ή του θεατή, ουσιαστικά επιτελείς έναν πολύ ύποπτο, αντικοινωνικό κι επικίνδυνο ρόλο. Να το πω με μια λέξη: προωθείς αυτό που πας -υποτίθεται- να στιγματίσεις. Πολλοί υποστηρίζουν ότι μια εικόνα που παράγει σοκ μπορεί να τρομάξει τους ανθρώπους και να τους αποτρέψει από ζημιογόνες συμπεριφορές. Το να δείχνεις αυτοκίνητα που τρακάρουν ή πτώματα από τροχαίες συγκρούσεις, μάλλον εξοικειώνει το κοινό με το φαινόμενο παρά του υποδεικνύει μια πιο υπεύθυνη στάση απέναντι στο θέμα. Αν αντίθετα επιλέξεις να κάνεις μια συνεπή καμπάνια που να μιλά τόσο στο συναίσθημα, όσο και στη λογική του κόσμου, και να καλεί σε συγκεκριμένη έκκληση δράσης, όπως κάνουν για παράδειγμα οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις για πλειάδα θεμάτων, πιθανότατα θα φέρεις πολλά θετικά αποτελέσματα.

Η δημοσίευση μιας εικόνας σοκ, όταν δεν εντάσσεται στο συγκείμενο μιας συνεπούς στάσης απέναντι στην ουσία του αντικειμένου της, κι όταν δε συνοδεύεται από ένα σαφές μήνυμα ανάληψης δράσης, ουσιαστικά εκπαιδεύει το κοινό, τους ανθρώπους να νιώθουν ανήμποροι και μετέωροι απέναντι στη βαναυσότητα. Σίγουρα δεν είναι κάτι αθώο.

Ο ρόλος της δημοσιογραφίας είναι να αποκαλύπτει, να ενημερώνει, αλλά και να δίνει διέξοδο στους ανθρώπους, να τους βοηθά να διαχειριστούν αποτελεσματικότερα την πραγματικότητα. Οι εντυπωσιοθηρικές εικόνες της δημοσιογραφίας του σοκ βοηθούν να ανεβαίνουν οι πωλήσεις και να νιώθουν ακόμα πιο ανήμποροι κι ανυπεράσπιστοι οι άνθρωποι. Να εξοικειώνονται με την απελπισία, να φοβούνται και να εξοργίζονται χωρίς να ξέρουν πώς να αντιδράσουν.

Η δημοσιογραφία που σοκάρει το κοινό χωρίς να του παρέχει, χωρίς να του φωτίζει συγκεκριμένες λύσεις, είναι μια επικίνδυνη κι ανεύθυνη δημοσιογραφία. Εκμεταλλεύεται την εγγενή περιέργεια και το ενδιαφέρον όλων μας για τους άλλους, κι αντί να μας διαφωτίσει, να μας μπροσφέρει λύσεις, και να μας δώσει εργαλεία προκειμένου να συμβιώσουμε καλύτερα, μάς βυθίζει στην απελπισία και στη σύγχιση. Σε καμμία περίπτωση δεν μας αξίζει.