Η κάλπη, εκτός των πολλών καλών που κάνει, να εκπροσωπεί και να εκδημοκρατίζει δηλαδή, κάνει και κάτι άλλο πολύ σημαντικό: δίνει ψυχική διέξοδο στους πολίτες. Άνθρωποι που δεν έχουν καμμία ευκαιρία να εκφραστούν δημόσια και ν’ ακουστούν οι αγωνίες τους, αλλά και κάποιοι ελάχιστοι, που είναι ευχαριστημένοι με τη δημόσια έκφρασή τους, πηγαίνουν στην κάλπη για να ψηφίσουν όχι μόνο με τη λογική, αλλά και με το συναίσθημά τους. Το ιδανικό θα ήταν αυτά τα δύο να βρίσκονται σε ισορροπία, αλλά δυστυχώς δε δίνονται επαρκείς κι ευρείες ευκαιρίες συμμετοχής των πολιτών στη δημόσια σφαίρα. Έτσι είναι σχεδόν αναπόδραστο, τα συναισθήματα να υποχωρούν έναντι της λογικής. Σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον, που η λογική βρίσκεται σε άμυνα και το συναίσθημα κανοναρχεί, η κάλπη προσφέρει μια πρώτης τάξης ευκαιρία για να εκδηλωθούν όλες οι τάσεις, ακόμα κι οι πιο ανισόρροπες. Οι κάλπες γίνονται μια θεατρική σκηνή, ένας καμβάς, μια πλατφόρμα όπου κάθε ενήλικος πολίτης έχει τη δυνατότητα να πει «είμαι εδώ». Και μάλιστα ανώνυμα, δηλαδή εντελώς απελευθερωμένα. Είναι μια ενέργεια αυτοέκφρασης που μοιάζει πολύ με το τάγκινγκ, την υπογραφή με σπρέι στους τοίχους της πόλης.

Μ’ αυτή την έννοια, τα κόμματα κι οι υποψήφιοί τους, επενδύουν όχι μόνο στις θέσεις και στα ιδεολογικά τους χαρακτηριστικά, αλλά και στη συναισθηματική κι εκφραστική διέξοδο των πολιτών που είναι κι αυτή δεδομένη. Μ’ άλλα λόγια βοηθούν την εκτόνωση της βαλβίδας αποσυμπίεσης που ενεργοποιεί περιοδικά η μαζική κοινωνία ώστε να εξασφαλίζει ένα βαθμό ελάχιστης δημόσιας έκφρασης των πολιτών. Εδώ κατ’ επέκταση, κάποιος θα ψηφίσει για να εκφράσει την οργή και το θυμό του, άλλος το παράπονό του, άλλος την ταύτισή του μ’ ένα δημιουργικό πρόσωπο κι άλλος θα σπάσει απλά πλάκα. Άλλος θα επιλέξει να μη συμμετάσχει διότι έχει αντιληφθεί την «απάτη», και θα πει ότι δεν του αρκεί μια κάλπη, ή απλά θα αδιαφορήσει.

Όσο εξελίσσονται οι καμπάνιες κι οι τακτικές, γίνεται όλο και πιο εύκολο για τους υποψήφιους να εκμεταλλεύονται αυτή τη γνώση, να μειώνουν την αξία των πολιτικών και να αναδεικνύουν τις ψυχικές ταυτίσεις κι απωθήσεις. Αν καταφέρουν να εξαφανίσουν τα λογικά τους επιχειρήματα πίσω απ’ την υπόσχεση της συναισθηματικής εκτόνωσης, πετυχαίνουν να παραπλανήσουν το εκλογικό σώμα και αναπόφευκτα να το προδώσουν, γιατί όλες οι πολιτικές φέρουν τόσο το συναισθηματικό όσο και το λογικό τους φορτίο.

Δεν είναι σοφό να δαιμονοποιούμε την αξία της ψυχικής διεξόδου, αλλά ούτε και να την υποτιμούμε. Η εκπροσώπιση είναι μια περίπλοκη διαδικασία, όπως είναι και συνολικά η δημοκρατία, και γι’ αυτό χρειάζεται προσοχή όταν θέλουμε να ερμηνεύουμε υπεραπλουστευτικά τις εκλογικές συμπεριφορές. Το μόνο βέβαιο είναι ότι εκεί που ισορροπεί το συναίσθημα με τη λογική, κι εκφράζεται απρόσκοπτα στη δημόσια σφαίρα ο πολίτης, συνήθως βρίσκονταν μειοψηφίες. Σήμερα, λόγω του Διαδικτύου, οι μάζες έχουν μια πρωτόγνωρη πρόσβαση στη δημόσια σφαίρα κι αυτό μπορεί να φέρει μια μεγάλη αλλαγή στην πολιτική, αφού εξασφαλίζει ευρεία συμμετοχή των πολιτικών στη δημόσια σφαίρα. Μέχρι να εμπεδωθεί η δύναμη αυτής της καινοτομίας και να γίνει δημιουργική της χρήση, θα περάσουμε αναγκαστικά απ’ το μαζικό τρολάρισμα, το θόρυβο, και την αναπαραγωγή της ανώριμης σχέσης με την κάλπη και τη δημόσια σφαίρα.