Αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι καλησπέρα σας,

Να ευχαριστήσω την οργανωτική ομάδα για την τιμή που μου κάνει να συμμετάσχω στην πολύ ενδιαφέρουσα ημερίδα «Το βιβλίο στην ψηφιακή εποχή» και ειδικά στο συγκεκριμένο πάνελ με τους εκλεκτούς φίλους και φίλες.

Να ξεκινήσω δίνοντάς σας μια πληροφορία που μπορεί να είναι οικεία ή και να φανεί χρήσιμη σε άλλους. Για να γράψω το κείμενο της ομιλίας μου χρειάστηκε να κλείσω το ρούτερ της σύνδεσής μου, να αποκοπώ δηλαδή απ’ το Διαδίκτυο, και να βάλω σε λειτουργία πτήσης το κινητό μου τηλέφωνο. Η συγκέντρωση ενός συγγραφέα στη δουλειά του σήμερα είναι μια διαρκής πρόκληση εξαιτίας της έντασης του πειρασμού των επικοινωνιών.

Ο τίτλος της ομιλίας μου είναι αρκετά αμφιλεγόμενος γιατί σχετίζεται με την απόπειρα να πιαστεί και να ισορροπήσει κάποιος πάνω σ’ ένα κομμάτι ξύλου όταν γύρω του επικρατεί μεγάλη κακοκαιρία. Έτσι αντιλαμβάνομαι την προσπάθεια ενός δημιουργού, ενός συγγραφέα, ενός καλλιτέχνη, να υπάρξει και να δημιουργήσει μέσα σ’ ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Για εμένα το “κύμα των αλλαγών” ταυτίζεται με τη μεγαλύτερη ίσως σύγχρονη εφεύρεση μετά την τυπογραφία, που είναι το Διαδίκτυο. Πρόκειται για ένα τεράστιο και σαρωτικό κύμα αλλαγών, που παρασύρει στο πέρασμά του τα πάντα. Τίποτα δεν θα είναι ίδιο όταν όλος ο πλανήτης θα έχει διασυνδεθεί, αυτό είναι εύκολο να το αντιληφθούμε. Η δύναμη του Διαδικτύου αναστατώνει τα παγιωμένα ήθη κι έθιμα, εκθέτει τα πάντα στο φως, κομίζει νέες μεγάλες προκλήσεις γιατί ως το δίκτυο των δικτύων ενώνει δυνητικά τους πάντες με τα πάντα.

Νομίζω ότι ο πλέον εύστοχος ορισμός που έχει δοθεί για το Διαδίκτυο, ανήκει στον Τζεφ Τζάρβις, που περιγράφει το Διαδίκτυο ως μια μηχανή συνδέσεων, η οποία διασυνδέει ανθρώπους, κουλτούρες, προϊόντα, γνώσεις, ανάγκες κι επιθυμίες.

Το περιβάλλον είναι λοιπόν εξαιρετικά ανάστατο. Το κύμα έχει σηκωθεί ψηλά, το νιώθουμε και πολύ συχνά κυριαρχεί μια αίσθηση ανημπόριας και σκεπτικισμού.

Είναι δεδομένο ότι όλα αλλάζουν.

Αναφορικά με το βιβλίο στην ψηφιακή εποχή, αλλά και γενικότερα με το πολιτιστικό προϊόν, δοκιμάζονται, τίθενται υπό αμφισβήτηση αλλά και υπό πειραματισμό μοντέλα που νομίζαμε ότι είχαν παγιωθεί για πάντα. Μπορώ τώρα να παραγάγω ιστορίες που επικαιροποιώ κάθε λίγο, χωρίς να περιμένω την επόμενη έκδοση. Μπορώ τώρα να διακινώ απευθείας το έργο μου στους αναγνώστες μου. Μπορώ τώρα να ελέγχω πλήρως τα εργαλεία της προώθησής μου. Μπορώ τώρα να κερδίζω άμεσα απ’ το προϊόν μου. Οι αλλαγές είναι καταιγιστικές και μας καλούν όλους να επαναπροσδιορίσουμε ρόλους και ταυτότητες.

Ο ρόλος του συγγραφέα αλλάζει. Το ίδιο και του εκδότη, του διακινητή, του βιβλιοπώλη.

Ερώτημα: Οι προτεινόμενες αγορές του Amazon υποκαθιστούν τον παραδοσιακό βιβλιοπώλη; τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι πάρα πολλά για να απαντηθούν εδώ.

Η σανίδα που περιγράφω στον τίτλο μου είναι τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία χοντρικά έλκουν την καταγωγή τους απ’ τα μπλογκ, με τη διαφορά ότι εδώ οι πλατφόρμες ευνοούν το στιγμιαίο. Μιλάμε για εκδημοκρατισμό της δημοσίευσης, μιλάμε για εργαλεία αυτοδημοσίευσης, μιλάμε για πλατφόρμες περιεχομένου εν τέλει, που αλλάζουν τους όρους του παιχνιδιού. Τώρα, γινόμαστε εργάτες σε εργοστάσια χωρίς τοίχους και ανταλλάσσουμε την δωρεάν συμμετοχή μας με το “προνόμιο” να εκθέτουμε τους εαυτούς μας σε τόνους διαφημιστικών μηνυμάτων.

Προφανώς, οι περισσότεροι από εμάς θα δουν σ’ αυτό το περιβάλλον τρομακτικά κύματα που θα σκεπάσουν και θα πνίξουν κάθε υγιή οργανισμό. Οι σανίδες, τα Μέσα δηλαδή ισορροπίας, θα κριθούν ως ακατάλληλα ή ως κερδοσκοπικά εργαλεία.

Αλλά θα υπάρξουν ορισμένοι τολμηροί που θα πάρνουν φόρα και θα βουτήξουνν με τη σανίδες τους αγκαλιά. Περιμένουν την κατάλληλη στιγμή και καβαλούν το κύμα. Θα μου πείτε ότι όλοι δουλεύουμε τώρα για τον Μαρκ Ζάκερμπεργκ κι ότι η μεγάλη αξία καρπώνεται από μαι χούφτα Λεβιάθαν. Δε μπορώ να διαφωνήσω με αυτό. Αλλά η πρόκληση του δημιουργού είναι διαφορετικής τάξης. Η πρόκλησή του είναι να σκεφτεί απ’ την αρχή την ουσία της δουλειάς του, και στην ανάγκη να επανεφεύρει τον εαυτό του. Στο ερώτημα π.χ. “πως θα αμείβεται ο συγγραφέας” δίνονται τώρα νέες απαντήσεις. Το crowdfunding είναι σίγουρα μια απ’ αυτές, αλλά δεν είναι η μόνη. Πολλές είναι οι εταιρείες που πειραματίζονται με λύσεις.

Σίγουρα, η κουλτούρα του δωρεάν έχει επιφέρει καίριο πλήγμα στον πολιτισμό. Όμως, κι εδώ υπάρχει μια μεγάλη πρόκληση. Αυτό που επιλέγει κάποιος ενεργητικά να το αγοράσει, το αξιολογεί και πολύ διαφορετικά.

Για να ανέβει κάποιος πάνω στο κύμα χρειάζεται εκπαίδευση, χρόνο, υπομονή κι επιμονή. Κάποιοι είναι φυσικά ταλέντα, αλλά οι περισσότεροι χρειάζονται καθοδήγηση. Χρειάζεται να μάθουν τα όρια, τους κινδύνους. Η επειδεξιότητα έρχεται με το χρόνο. Δεδομένου ότι η κατάσταση παράγει θέαμα, είναι απολύτως φυσικό να τραβάμε την προσοχή.

Από πολλούς τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν ταυτιστεί με κάποιο είδος βιομηχανίας της προσοχής. Ούτε μ’ αυτό μπορώ να διαφωνήσω. Η μεγάλη μάζα των χρηστών επιχειρεί να αποσπάσει την προσοχή των άλλων, υιοθετώντας πλήθος τακτικών και στρατηγικών. Πώς θα στρέψει το ενδιαφέρον πάνω στη δουλειά του ο δημιουργός; Προσωπικά, για να καταθέσω ένα ατομικό παράδειγμα, ξεκίνησα να δημοσιεύω το μυθιστόρημά μου στο μπλογκ μου, αναρτώντας το και στα social media. Το πρόσεξαν εκδοτικοί, και το βιβλίο μου κυκλοφόρησε στην αγορά σ’ έναν απ’ αυτούς. Άλλοι επιλέγουν να εκθέσουν την φιλέκδικ πλευρά του εαυτού τους, άλλοι επιδεικνύουν την ευφυία τους, καθένας πράττει όπως επιθυμεί προκειμένου να έλξει το ενδιαφέρον του κόσμου.

Τί άλλο έχω αποκομίσει απ’ την ενασχόλησή μου τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Μια διαρκή επικοινωνία με αναγνώστες, βιβλιοπώλες, δημοσιογράφους. Έχω γίνει πολύ πιο προσιτός και έχω την ευκαιρία να συζητώ τις ιδέες μου. Δε νιώθω ότι ζω κλεισμένος μέσα σ’ ένα κουκούλι. Με τις αναρτήσεις μου παράγω επιπλέον αξία κι έχω την ευκαιρία να δω από διαφορετικό πρίσμα τη δουλειά μου.

Προφανώς υπάρχει κι η προβληματική διάσταση. Ο κίνδυνος να με πνίξει ή να με παρασύρει το κύμα σε περιοχές με βράχια. Ένας απ’ τους μεγαλύτερους κινδύνους που έχει να αντιμετωπίσει ένας δημιουργός στα Μέσα είναι η υπερπροβολή και η υπερβολή της αυτοδιαφήμισης. Κι ο μείζον κίνδυνος είναι οι περισπασμοί. Από ένα σημείο και μετά το σέρφινγκ είναι σαν το ποδήλατο, αν όμως ξεχαστείς, μπορεί ένα λάθος να γίνει μοιραίο. Γι’ αυτό χρειάζεται περιοδικά μια απόσταση απ’ τα Μέσα, η λεγόμενο ψηφική αποτοξίνωση. Γιατί μπορεί η ίδια η σανίδα της σωτηρίας σου να γίνει η καταστροφή σου, το βλέπουμε συχνά κι αυτό. Η υπερβολική έκθεση, η υπερέκθεση αλλοιώνει τις αποχρώσεις και δημιουργεί ένα αντιαισθητικό και τελικά προβληματικό τοπίο, θορύβου, ή καλύτερα της γνωστής θολούρας στο βυθό.

Θα πρότεινα να δούμε το κύμα σα μια ευκαιρία για όλους να επαναπροσδιορίσουμε ρόλους και ταυτότητες. Το σέρφινγκ είναι συναρπαστικό, το παραδέχονται όλοι όσοι δαμάζουν τα κύματα. Σίγουρα, μπορεί να γίνει κουραστικό, εξοντωτικό, επικίνδυνο, χρονοβόρο χωρίς λόγο, αλλά παραμένει πάντα ένα επίτευγμα για τολμηρούς. Ας μην ξεχνάμε και την απόλαυση του παιχνιδιού. Γιατί μπορεί να εμπλέκονται οικονομικές προκλήσεις, ηθικές ή άλλες προεκτάσεις, αλλά πάντα το να επιβιώνεις και να ισορροπείς πάνω στο κύμα των αλλαγών είναι μια βαθιά ανθρώπινη ιστορία. Το ότι είναι και θεαματική σημαίνει ότι διδάσκει κιόλας. Ας διδαχθούμε λοιπόν απ’ αυτούς που ισορροπούν όμορφα πάνω στο κύμα, όλοι θα κερδίσουμε.

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.