Follow @andriotakis

Ο Γιώργος Πλειός είναι Αναπληρωτής Καθηγητής και Πρόεδρος του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κεντρικός άξονας των εργασιών του είναι η μελέτη ων σχέσεων μεταξύ κοινωνίας και ΜΜΕ, ειδικότερα δε μεταξύ εικόνας, ιδεολογίας και κοινωνίας. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το καινούργιο του βιβλίο με τίτλο Η κοινωνία της ενημέρωσης. Ειδήσεις και νεωτερικότητα απ’ τις εκδόσεις Καστανιώτη. Με αυτή την αφορμή του έθεσα μερικές ερωτήσεις για τα Μέσα Ενημέρωσης, το παρόν και το μέλλον τους σε σχέση με την κοινωνία, καθώς και για αρκετά άλλα. Απολαύστε τον να μιλά για το «σκυλάδικο της ενημέρωσης», για την ενημερωδιασκέδαση, και την τηλεδημοκρατία.

Τί πραγματεύεται το νέο σας βιβλίο;

Το κύριο ζήτημα που εξετάζω στο νέο μου βιβλίο είναι η εξέλιξη των ειδήσεων από την απαρχή της νεωτερικότητας μέχρι τη σύγχρονη κοινωνία, η οποία εκτός των άλλων χαρακτηρίζεται και ως κοινωνία της πληροφορίας ή ως κοινωνία των μέσων. Από την έρευνά μου προκύπτει ότι κατά τη διαδρομή της νεωτερικότητας υπάρχουν τρία βασικά στάδια στην εξέλιξη των ειδήσεων. Στο πρώτο στάδιο που διαρκεί από την εμφάνιση των εφημερίδων μέχρι περίπου τα μισά ή τα τέλη του 19ου αιώνα και το οποίο αποκαλώ συμβατικά στάδιο της «ειδησεογραφίας», το κύριο χαρακτηριστικό των ειδήσεων είναι ο διαχωρισμός των γεγονότων από τις αξίες, δηλαδή ο διαχωρισμός των πληροφοριών για πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές εξελίξεις ή γεγονότα, από την ερμηνεία, την αξιολόγηση, την αποτίμηση αυτών των γεγονότων από τη μια ή την άλλη ιδεολογική, θρησκευτική ή άλλη οπτική γωνία. Εδώ διαμορφώνεται και η παράδοση περί αντικειμενικότητας των ΜΜΕ και ιδιαίτερα της ενημέρωσης, ασχέτως αν κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να υπήρξε ούτε μπορεί και να υπάρξει ποτέ. Είναι ένα πράγμα ο σεβασμός των γεγονότων και άλλο πράγμα πως τα εξηγούμε. Ωστόσο ακόμα και η πιο περιγραφική αποτύπωση των γεγονότων δεν μπορεί να απαλλαγεί από την υποκειμενική ματιά. Έτσι ο κόσμος που στην πληροφόρηση είναι πάντοτε ένα μίγμα απόδοσης των πραγματικών γεγονότων (που τονίζω ότι οφείλουμε να σεβόμαστε χωρίς παραμόρφωση ή απόκρυψη) και υποκειμενικής αξιολόγησης. Για το λόγο αυτό και είναι μάλλον αδύνατη η αντικειμενικότητα. Περισσότερο την αναζητάμε παρά είναι υπαρκτή.
Το δεύτερο στάδιο στην εξέλιξη των ειδήσεων που ξεκινά περίπου από τα τέλη του 19ου αιώνα και διαρκεί περίπου μέχρι και τη περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, το αποκαλώ συμβατικά «περίοδο της δημοσιολογίας». Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η προπαγάνδα υπό την ευρεία έννοια, είτε ως πολιτική προπαγάνδα είτε ως εμπορική προπαγάνδα, η οποία καθορίζει τα θέματα της πληροφόρησης και τον τρόπο προσέγγισής τους στο περιεχόμενο. Το ανάλογο συμβαίνει και πέρα από την ενημέρωση, στις υπόλοιπες κατηγορίες προγράμματος ή περιεχομένου. Πολύ γενικά, μπορούμε να πούμε ότι όσο σημαντικά είναι τα γεγονότα που καλύπτει η ενημέρωση, άλλο τόσο σημαντική είναι και η αξιολόγηση, ερμηνεία τους, από πολιτική – ιδεολογική ή εμπορική σκοπιά, αντίθετα προς την περίοδο της ειδησεογραφίας που τη μεγαλύτερη σημασία στην πληροφόρηση έχει η καταγραφή των γεγονότων. Σε θεσμικό η δημοσιογραφία πέρα από την αναζήτηση της «αλήθειας» κατευθύνεται είτε από πολιτικές σκοπιμότητες και φορείς είτε από εμπορικούς. Η κορύφωση αυτής της περιόδου είναι ο Ψυχρός Πόλεμος, ιδιαίτερα κατά την τελευταία φάση του τη δεκαετία του ’80.
Τέλος διαπιστώνεται η ύπαρξη μιας νέας περιόδου στην εξέλιξη των ειδήσεων, στην οποία έχουμε εισέλθει εδώ και πολύ καιρό και που πολύ γενικά μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως ενημέρωση ή ευχάριστη πληροφόρηση. Αυτό δεν χαρακτηρίζει μόνο τη δημοσιογραφία αλλά γενικότερα όλη της σφαίρα της πληροφορίας και με την έννοια αυτή την κοινωνία της πληροφορίας. Με άλλα λόγια το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πληροφόρησης σήμερα δεν είναι τόσο η επικέντρωση στα γεγονότα όσο η επικέντρωση στην ερμηνεία, την αξιολόγηση, την εκδοχή των γεγονότων με κριτήριο τα συναισθήματα που μπορεί να γεννήσει η πληροφόρηση. Ένα ακόμα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της πληροφόρησης είναι η εξίσωση όλων των πληροφοριών, επιστημονικών και μη, χρηστικών και ψυχαγωγικών, αξιόπιστων και αναξιόπιστων πληροφοριών κοκ. Στο επίπεδο του συνολικού περιεχομένου των μέσων, λ.χ. του τηλεοπτικού και ραδιοφωνικού προγράμματος ή του διαδικτύου υποχωρούν σημαντικά οι διαφορές ανάμεσα στις επιμέρους κατηγορίες. Έτσι ένα δελτίο τείνει να μοιάζει με ένα talk show, ένα σήριαλ με ένα talent show, μια ψυχαγωγική εκπομπή με μια ενημερωτική και όλα αυτά μεταξύ τους. Το κριτήριο δεν είναι η αξιοπιστία των πληροφοριών, αλλά ο αντίκτυπός τους στα συναισθήματα του κοινού, ανεξάρτητα από τα ιδεολογικά, πολιτικά, θρησκευτικά, αισθητικά κ.ά. κριτήρια του. Συνοπτικά τα χαρακτηριστικά της πληροφόρησης, όπως λ.χ. των ειδήσεων είναι τα εξής: η σταδιακή κυριαρχία των νέων μέσων και ιδιαίτερα του διαδικτύου, η κυριαρχία της ερμηνείας έναντι της περιγραφής γεγονότων, η υποχώρηση της ιδεολογικής προσέγγισης έναντι πολλαπλών άλλων οπτικών γωνιών, η εξαιρετική διεύρυνση της θεματολογίας των ειδήσεων και γενικότερα της πληροφόρησης, η κυριαρχία της ενημερωδιασκέδασης – που είναι η πεμπτουσία της ευχάριστης πληροφόρησης ή ενημέρωσης, ο εκδημοκρατισμός της πληροφόρησης και η αναστοχαστικότητα, ιδιαίτερα η κριτική ή και καχύποπτη στάση μας απέναντι στην πληροφόρηση ανεξάρτητα από το γεγονός πως ο σύγχρονος πολίτης μπορεί να είναι news junkie. (περισσότερα…)