Γράφουν η Μέντη Μέγα κι ο Μανώλης Ανδριωτάκης

Μια τολμηρή χοροθεατρική πραγματεία πάνω στο καίριο ζήτημα της πολυπολιτισμικότητας, του Ισλαμισμού και της ελευθερίας του λόγου.

Χθες παρακολούθησαμε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών μια εξαιρετική παράσταση της ομάδας χορού DV8 Physical Theatre. Πήγαμε προετοιμασμένοι να δούμε κάτι πολύ δυνατό, αφού στη μνήμη μας ήταν ακόμα πολύ ζωντανό το The Cost of Living, στο οποίο χόρευε κι ο φίλος μας Rowan Thorpe. Ο σκηνοθέτης, χορογράφος και υθίνων νους της ομάδας, Lloyd Newson μίλησε με το κοινό πριν την παράσταση και μας προϊδέασε γι’ αυτό που θα ακολουθούσε. Όσοι θα έχουν την τύχη να πάνε ως τη Στέγη, μέχρι αύριο Κυριακή, και να δουν το Can we talk about this? (Μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτό;), θα έχουν την ευκαιρία να αντιμετωπίσουν ένα υποδειγματικό έργο τέχνης, μια βαθύτατα πολιτική παράσταση.

Στην Ελλάδα δεν έχει δοθεί μεγάλη έκταση στη συζήτηση περί πολυπολιτισμικότητας, για πολλούς λόγους. Στη Μεγάλη Βρετανία όμως και στο σύνολο σχεδόν του Δυτικού κόσμου, το ζήτημα αυτό έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις. Ο Lloyd Newson μας λέει χωρίς περιστροφές ότι εδώ υπάρχει ένα πολύ μεγάλο και σοβαρό πρόβλημα. Το γεγονός ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το Ισλάμ. Δεν μπορούμε όχι γιατί δε θέλουμε, αλλά γιατί φοβόμαστε. Ξαναλέμε: στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει ακόμα στο δημόσιο διάλογο κάποιο μεγάλο κρούσμα Μουσουλμανικής επίθεσης. Στη Δύση όμως, οι επιθέσεις είναι ηχηρές. Η παράσταση είναι βασισμένη εξ’ ολοκλήρου σε συνεντεύξεις κι ερευνητικό υλικό που συνέλλεξε ο Newson κι η ομάδα του. Το χρονολόγιο της βίας είναι συγκλονιστικό. Ξεκινά απ’ το 1985 και καταλήγει στο σήμερα. Όποιος τολμά να μιλήσει για το Ισλάμ, να το κριτικάρει, να το αμφισβητήσει απειλείται ή και δολοφονείται. Θυμηθείτε τις μαζικές εκδηλώσεις οργής κατά του συγγραφέα των Σατανικών Στίχων, του Σαλμάν Ρουσντί. Θυμηθείτε τη δολοφονία του σκηνοθέτη Τέο Βαν Γκονγκ. Την υπόθεση με τα σκίτσα του Μωάμεθ στη Δανέζικη εφημερίδα. Οι DV8 παρουσιάζουν το χρονικό της πολυπολιτισμικής περιπέτειας, μια ιστορία βαμμένη με αίμα, που σε κάνει να αναρωτιέσαι τι σημαίνει σεβασμός του άλλου, σεβασμός της κουλτούρας του άλλου, ανεξιθρησκία, ρατσισμός.

Η παράσταση διέπεται από έναν κινησιολογικό κώδικα πολύ χαρακτηριστικό. Οι χορευτές ενσαρκώνουν έναν έναν τους συνεντευξιαζόμενους, και αναπαράγουν με τρομακτική ακρίβεια τις μαρτυρίες τους, ενώ παράλληλα κινούνται με μεγάλη ταχύτητα και ακολουθώντας σύνθετα ρυθμικά μοτίβα. Η κίνηση πότε μοιάζει με μια ιδιότυπη γλώσσα της νοηματικής, και πότε με ένα παράλληλο σχόλιο του κειμένου, που το υπονομεύει ή το φορτίζει με επιπλέον επίπεδα ανάγνωσης. Ο τρόπος που οι χορευτές χειρίζονται το λόγο και την κίνηση μοιάζει κάποιες φορές με την άσκηση συντονισμού, όπου με το ένα χέρι χτυπάμε μαλακά το κεφάλι και με το άλλο κάνουμε κυκλικές κινήσεις στο στομάχι!

Είναι ένα χοροθέατρο-ντοκουμέντο που σε ορισμένα σημεία σε κάνει να ανατριχιάζεις. Αλλά κυρίως σε κάνει να σκέφτεσαι -και να αναρωτιέσαι. Ο Newson έχει εισχωρήσει στον πυρήνα του θέματος. Είναι εξαιρετικά σύνθετο, λέει. Αυτή την περιπλοκότητα δεν διστάζει να την εκθέσει στο μεγαλείο της. Το έργο του είναι προκλητικά τολμηρό. Τολμά να ρισκάρει, να τα ρισκάρει όλα. Συνειδητοποιεί κι ο ίδιος ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους δεν μπορούμε να μιλήσουμε για το Ισλάμ. Όποιος μιλά για το Ισλάμ γίνεται αμέσως στόχος. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται είναι σοκαριστικά. Οι πολιτικές της πολυπολιτισμικότητας και της ανοχής, που υποστηρίζονται κυρίως απ’ την αριστερά, έχουν επιτρέψει στη Μεγάλη Βρετανία, τη λειτουργία 85 συμβουλίων του ισλαμικού νόμου της Σαρία, οιονεί δικαστήρια δηλαδή, τα οποία μεταξύ άλλων δεν αναγνωρίζουν ίσα δικαιώματα στις γυναίκες. “Μήπως τελικά οι καλών προθέσεων πολυπολιτισμικές πολιτικές κατέληξαν αθέλητα να προδώσουν τις ίδιες τις μειονότητες και τις ελευθερίες που που όφειλε η Βρετανία να προστατεύσει;” αναρωτιέται ο Newson. “Το 2009 ο αξιόπιστος οργανισμός δημοσκοπήσεων Gallup, από κοινού με το Κέντρο Μουσουλμανικών Μελετών, διεξήγαγε μια έρευνα μεταξύ 500 μουσουλμάνων σχετικά με τη στάση τους απέναντι στην ομοφυλοφιλία. Απ’ τους 500, το 0% απάντησε πως η ομοφυλοφιλία είναι “αποδεκτή”. Πώς λειτουργεί λοιπόν η πολυπολιτισμικότητα για τους μουσουλμάνους ομοφυλόφιλους;”

Τα ερωτήματα που θέτει η παράσταση είναι αμείλικτα. Και οι απαντήσεις που επιχειρεί να δώσει ακόμα πιο τολμηρές. Αν δε μπορούμε να μιλήσουμε για το Ισλάμ, πώς μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι ζούμε σε κοινωνίες με ελευθερία του λόγου; Η περιπλοκότητα του θέματος μας φέρνει αντιμέτωπους με τους ίδιους τους εαυτούς μας. Η παράσταση ξεκινάει με την απεύθυνση ενός ερωτήματος στο κοινό: “Νιώθετε ηθικά ανώτεροι απ’ τους Ταλιμπάν;” Χθες, απ’ τη θέση που βρισκόμασταν είδαμε ελάχιστους να σηκώνουν το χέρι τους. Είναι ένα ερώτημα, του οποίου η απάντηση δεν είναι καθόλου προφανής. Και χρειάζεται πολλή σκέψη. Το εναρκτήριο ερώτημα ήταν και το πιο ευφυές ξεκίνημα που θα μπορούσε να κάνει μια τέτοια παράσταση γιατί συμπύκνωσε όλη την προβληματική του έργου.

Εδώ τίποτα δεν είναι προφανές. Είναι πολύ εύκολο να υποστηρίζεις άκριτα τις πολιτικές της πολυπολιτισμικότητας, αλλά όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με την σκληρή πραγματικότητα της αδιαλλαξίας κάποιων φανατικών ισλαμιστών δε μπορείς να μείνεις αδιάφορος. Ο Newson λέει ευθαρσώς ότι ακόμα κι όσοι συμμερίζονται τις αριστερές πολιτικές πεποιθήσεις του, δίσταζαν ή και άλλαζαν θέμα συζήτησης όταν μιλούσε για τον ισλαμισμό. Το να μη μπορείς όμως να αμφισβητήσεις μια θρησκεία, με το φόβο ότι θα σε χαρακτηρίσουν ισλαμοφοβικό ή ρατσιστή, οι ίδιοι άνθρωποι που αμφισβητούν το χριστιανισμό ή τον ιουδαϊσμό, δεν είναι τουλάχιστον παράδοξο;

Μια ενδιαφέρουσα πρόταση που δίνεται στη διάρκεια της παράστασης είναι το “Ένας νόμος για όλους”, ή με άλλα λόγια ας αποφύγουμε τις αδιέξοδες αντιπαραθέσεις βάζοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα πάνω από τα ζητήματα της θρηκείας και του πολιτισμού. Αλλά ποιός την ακούει; Φαίνεται ότι το πρόβλημα έχει βραχυκυκλώσει την κρίση του κόσμου. Απ’ τη μια υπάρχει μια θρησκεία με αρκετούς φανατικούς οπαδούς κι απ’ την άλλη φοβισμένοι και συγχισμένοι πολίτες και πολιτικοί. Θα μπορούσαμε φυσικά να κάνουμε αναγωγές και σε άλλα πεδία, όπου ισχύει κάτι ανάλογο. Η παράσταση ήταν υπόδειγμα βαθύτατα πολιτικού έργου, που δε διστάζει να τοποθετηθεί απέναντι σ’ ένα καίριο ζήτημα. Είναι τολμηρό, ελευθερόστομο, διαλεκτικό, ορθολογικό. Ένα πολύ σοβαρό έργο που εκκινεί διαλόγους, σκέψεις, δράσεις.

Μερικά τελευταία σχόλια: βρήκαμε συγκινητική τη σκηνή χωρίς λόγο με τον τίτλο “Ερμηνεία”, που αναφέρεται στις τρομαχτικές συνέπειες που μπορούν να έχουν οι διαφορετικές ερμηνείες ενός κειμένου/ Σε κάποια στιγμή νιώσαμε ότι η παράσταση θα μπορούσε να είχε τελείωσει, αλλά έκανε έναν ακόμα κύκλο/ Μας εντυπωσίασε η έρευνα πίσω απ’ το κομμάτι/ Φίλοι μας είπαν ότι κουράστηκαν λίγο απ’ τη διάρκεια της παράστασης, κι ότι θα μπορούσε να είναι 10 λεπτά μικρότερη/ Στην παράσταση χορεύει και η εκπληκτική ελληνίδα Ερμίρα Γκόρου/ Μια ιστορική ομάδα επανέρχεται με άλλο ένα ιστορικό έργο.