Βιώσιμο μοντέλο λειτουργίας: Δωρεάν ή επί πληρωμή; Μια μεγάλη συζήτηση που αφορά όλη τη βιομηχανία της δημιουργικότητας.

Αν ένα Μέσο Ενημέρωσης και Ψυχαγωγίας θέλει να είναι εντελώς ανεξάρτητο θα πρέπει να μη στηρίζεται στα διαφημιστικά έσοδα, αλλά στον οβολό των θεατών, αναγνωστών, χρηστών του.

Γιατί να θέλει την ανεξαρτησία απ’ τη διαφήμιση; Γιατί η ανεξαρτησία αφήνει το Μέσο ελεύθερο να κάνει απερίσπαστο την πραγματική δουλειά του. Βέβαια, εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα. Όταν το Μέσο εξαρτάται απ’ τη διαφήμιση, προσπαθεί να την προσελκύσει με διάφορους τρόπους, ενώ ταυτόχρονα αποφεύγει να δυσαρεστήσει τους διαφημιζόμενους. Γίνεται με λίγα λόγια υπάκουο στα κελεύσματα της αγοράς των πωλητών. Όταν εξαρτάται απ’ τους χρήστες αναγκάζεται να υπακούει στα κελεύσματα των αγοραστών, μια ποιοτική διαφορά που δεν πρέπει να μας καθησυχάζει. Στο Διαδίκτυο, όπου οι παραγωγοί περιεχομένου θέλουν να έλξουν κλικ από θεατές για να έχουν περισσότερα κλικ σε διαφημίσεις, υποχρεώνονται να ρίξουν την ποιότητα του περιεχομένου, να το κάνουν όσο πιο φθηνό κι εύκολο γίνεται, για να αυξάνουν τη δημοτικότητά τους.

Όταν ένα Μέσο δίνει το περιεχόμενό του δωρεάν ουσιαστικά πουλά τους καταναλωτές στους διαφημιστές. Αγοράζει δηλαδή την προσοχή των ανθρώπων. Τους λέει με άλλα λόγια: δείτε αυτό το ενδιαφέρον περιεχόμενο δωρεάν, αλλά μαζί δείτε κι αυτές τις διαφημίσεις. Το ίδιο συμβαίνει και με τις δωρεάν Διαδικτυακές πλατφόρμες. Σου παρέχονται δωρεάν κι εσύ είσαι υποχρεωμένος να βλέπεις διαφημίσεις. Πρόκειται για ένα βιώσιμο μοντέλο ενημέρωσης, που έχει κυριαρχήσει τα τελευταία χρόνια στην τηλεόραση, σε πολλές εφημερίδες, και στις ιστοσελίδες. Όμως αυτό το μοντέλο παρουσιάζει κάποια στρεβλωτικά χαρακτηριστικά που συμβάλλουν στην αναξιοπιστία και την εχθρότητα προς τα Μέσα. Τα περισσότερα Μέσα εκλαμβάνονται σαν πομποί προπαγάνδας κι είναι όντως έτσι. Άλλος προπαγανδίζει καταναλωτικά ή ιδεολογικά προϊόντα, άλλος διαφημίζει κόμματα και πολιτικές, άλλος διαφημίζει τοστιέρες. Οι περισσότεροι στηρίζονται σε τρίτους, κι όχι στο κοινό τους, κι η πραγματική τους δουλειά είναι να ευχαριστήσουν τους χρηματοδότες τους.

Αν δε θέλεις να κάνεις ένα ιδεολογικά προσανατολισμένο Μέσο, αν δεν θέλεις να συνομιλείς με διαφημιζόμενους αλλά με το κοινό σου, τότε δεν έχεις καθόλου ανάγκη τη διαφήμιση. Εστιάζοντας όμως στο κοινό, όπως έγραψα παραπάνω, κινδυνεύεις να γίνεις σκλάβος του και να διολισθήσεις στην εντυπωσιοθηρία. Δυστυχώς, η δημόσια έκθεση δε μπορεί ποτέ να είναι εντελώς αμόλυντη. Πάντα κάποιους πρέπει να ευχαριστείς! Αυτό όμως δεν είναι και το ζητούμενο; Αν δεν ευχαριστείς κανέναν τότε μάλλον δεν έχεις και λόγο ύπαρξης ως παραγωγός περιεχομένου.

Η προτίμησή μου είναι προς την κατεύθυνση του επί πληρωμή περιεχομένου, αν κι έχω φλερτάρει με το μοντέλο της διαφήμισης. Απ’ τις εμπειρίες που έχω αποκομίσει έχω μάθει πολλά και θέλω να ξεκινήσω να μοιράζομαι μερικά απ’ αυτά. Πριν μερικά χρόνια βγάλαμε στα περίπτερα ένα περιοδικό, το POST-Media που κόστιζε 9 Ευρώ και δεν είχε καθόλου διαφημίσεις. Οι πωλήσεις του πρώτου τεύχους ήταν άκρως ικανοποιητικές αλλά το περιβάλλον του περιπτέρου ήταν εχθρικό, συν το γεγονός ότι ο εκδότης ήταν ανυπόμονος. Από εκείνη την εμπειρία κατάλαβα ότι σ’ ένα παλιό πλαίσιο που κυριαρχούν οι δυνατοί είναι αδύνατο να λειτουργείς με καινούργιο τρόπο και να αξιώνεις μερίδιο της πίτας. Στο Διαδίκτυο αυτό είναι ακόμα ανοικτό. Είναι πολλοί εκείνοι που υποστηρίζουν το δωρεάν ως επιχειρηματικό μοντέλο και δεν έχουν άδικο: τα υλικά οφέλη μπορούν να έρθουν όντως απ’ την πλαϊνή πόρτα. Ωστόσο το δωρεάν έχει τους περιορισμούς του. Μέσα στον τεράστιο όγκο του περιεχομένου στο Διαδίκτυο είναι πιθανό το δικό σου κείμενο, μπλογκ, βίντεο, podcast να χαθεί. Επιπλέον, η εμπειρία δείχνει ότι αυτό που πληρώνεις το εκτιμάς περισσότερο. Επομένως, με το δωρεάν διακινδυνεύεις να επιβεβαιώσεις τους φόβους σου: να πετάς στο πέλαγος ένα μπουκάλι που δε φτάνει ποτέ στους παραλήπτες του. Το επί πληρωμή μοντέλο δε σου εγγυάται το αντίθετο αποτέλεσμα, αλλά σου εγγυάται ότι όσοι πληρώνουν για το προϊόν σου συνδέονται μαζί του βαθύτερα, και του δίνουν περισσότερη σημασία, περισσότερο χρόνο (κάτι πολύ σημαντικό στη Διαδικτυακή εποχή), περισσότερη αξία. Βέβαια όταν βάζεις το περιεχόμενό σου επί πληρωμή στερείς από πάρα πολύ κόσμο μια έστω δοκιμαστική περίοδο με τη δουλειά σου, οπότε ίσως χρειάζεται έτσι κι αλλιώς να δίνεις κάτι δωρεάν.

Ζούμε σε μια συναρπαστική εποχή για τα Μέσα, από πολλές απόψεις. Μάς δίνεται η ευκαιρία να επανεκτιμήσουμε τα μοντέλα βιωσιμότητας των Μέσων, να πειραματιστούμε και να υιοθετήσουμε τόσο πιο αποδοτικά, όσο και πιο λειτουργικά με την ευρεία έννοια μοντέλα. Και μόνο το γεγονός ότι μπορούμε με καθαρότητα να επιλέξουμε το ένα ή το άλλο μοντέλο, να επιχειρηματολογήσουμε ανοιχτά και να συζητήσουμε, είναι τεράστιο το κέρδος. Πόσο μάλλον που μπορούμε τώρα να τιμολογήσουμε την ίδια τη δουλειά μας απευθείας και να βλέπουμε αν και  πόσο είναι διατεθειμένοι να μας βοηθούν οι άνθρωποι για να συνεχίζουμε να κάνουμε ό,τι κάνουμε με κόπο και φροντίδα.